Jezioro Czorsztyńskie

Jezioro Czorsztyńskie (Zbiornik Czorsztyński) – zaporowy zbiornik wodny na rzece Dunajec, w Kotlinie Nowotarskiej, pomiędzy Pieninami i Gorcami. Powstał przez zbudowanie w Niedzicy zapory wodnej pomiędzy Pieninami Spiskimi i Właściwymi.

Jezioro Czorsztyńskie (Zbiornik Czorsztyński) – zaporowy zbiornik wodny na rzece Dunajec, w Kotlinie Nowotarskiej, pomiędzy Pieninami i Gorcami. Powstał przez zbudowanie w Niedzicy zapory wodnej pomiędzy Pieninami Spiskimi i Właściwymi.

Dane podstawowe

Wybudowanie zapory o wysokości 56 metrów umożliwia piętrzenie wód Dunajca do wysokości 534,50 m n.p.m. (maksymalny poziom piętrzenia), przy czym minimalny poziom piętrzenia wynosi 510,00 m n.p.m., a normalny poziom piętrzenia to 529,00 m n.p.m. W zależności od poziomu piętrzenia w zbiorniku można zretencjonować od 36,5 mln m³ do 234,5 mln m³ wody. Pojemność martwa zbiornika (przy minimalnym poziomie piętrzenia) wynosi 36,5 mln m³. Pojemność użytkowa zbiornika (przy maksymalnym poziomie piętrzenia) to 198,0 mln m³. Pojemność wyrównawcza (przy normalnym poziomie piętrzenia) wynosi 133,5 mln m³, a pojemność powodziowa stała obliczona dla maksymalnego poziomu piętrzenia wynosi 64,5 mln m³. Pojemność całkowita zbiornika Czorsztyn wynosi 234,5 mln m³. W zależności od ilości wody zgromadzonej w misie zbiornika zmienia się jego powierzchnia (od 4,15 km² do 13,35 km²), która zazwyczaj wynosi około 11 km², przy długości 9 km i szerokości 1,5 km. Głębokość zbiornika w okolicach zapory w Niedzicy osiąga 50 metrów i zmniejsza się w stronę cofki, czyli miejsca gdzie uchodzi główny dopływ zbiornika – rzeka Dunajec. Głębokość średnia przy maksymalnym poziomie piętrzenia wynosi ok. 17,6 m. Długość linii brzegowej wynosi 29,7 km.

Poniżej zapory Zbiornika Czorsztyńskiego znajduje się drugi, znacznie mniejszy Zbiornik Sromowski pełniący rolę zbiornika wyrównawczego dla zbiornika Czorsztyńskiego.

Znaczenie zbiornika

Podstawowe zadania zbiornika – poza znaczeniem przyrodniczym i krajobrazowym – kojarzone są z kilkoma kierunkami jego eksploatacji. Najważniejszą jego funkcją jest ochrona przeciwpowodziowa doliny Dunajca, poprzez gromadzenie nadmiaru wody płynącej tą rzeką w czasie wezbrań. Chociaż rola przeciwpowodziowa zbiornika jest zdecydowanie przejaskrawiana, bowiem w praktyce ogranicza się do znaczenia lokalnego i regionalnego, to przykładem tradycyjnie już przywoływanym dla jej poparcia jest sytuacja z lipca 1997 roku. Największy dopływ wody do Zbiornika Czorsztyńskiego był szacowany na prawie 1400 m³/s, a odpływ do Dunajca ze zbiornika wyrównawczego oscylował wokół 600 m³/s. Zbiornik Czorsztyński poprawia również warunki spływu przełomem pienińskim, podwyższając przepływy minimalne typowe dla okresów posusznych. Coraz większą popularność zyskuje także jako atrakcyjne miejsce nadwodnego wypoczynku z możliwością: kąpieli, żeglowania, wędkowania i nurkowania. Ważną funkcją Zbiornika Czorsztyńskiego jest produkcja energii elektrycznej przez elektrownię szczytowo-pompową o mocy 92 MW, usytuowaną w jego zaporze. Niewielką hydroelektrownię (o mocy 2,1 MW) posiada również zbiornik wyrównawczy. Pierwsza produkuje w ciągu roku około 140 GWh, druga – niecałe 8 GWh energii. Blisko połowa tej energii jest pozyskiwana z tzw. pompowań, czyli powtórnego wykorzystania wody przepompowanej ze zbiornika wyrównawczego do głównego.

Możliwości retencyjne zbiornika są różnie oceniane. Zlewnia Dunajca w części przed zaporą to ok. 1000 km kwadratowych, natomiast zlewnia poniżej zapory to 4360 km², co oznacza, iż wpływ zbiornika na poziom wody w dolnym biegu Dunajca jest ograniczony i jeszcze mniejszy na poziom wody w Wiśle. Poczynione symulacje komputerowe według danych z powodzi w 1997 roku wskazywały zbiornik Czorsztyński bardzo skutecznie chroni przed powodzią miejscowości położone bezpośrednio poniżej Przełomu Dunajca w Pieninach, natomiast dla Nowego Sącza i miejscowości położonych niżej jego skuteczność jest znikoma - w 1997 r. wystąpiłby tylko 5 cm wzrost fali powodziowej na wysokości Nowego Sącza przy założeniu braku zapory .

Stosunkowo duży zbiornik wodny oddziałuje na lokalny mikroklimat. Szacuje się np., że wpłynie on na wzrost temperatury w promieniu do 5 km średnio o 0,3 °C. Zakłada się, że zmniejszą się dobowe wahania temperatury, oraz że skróceniu o kilkanaście dni ulegnie okres z ujemnymi temperaturami powietrza. Istnieją przypuszczenia, że w dłuższym horyzoncie czasowym może to zagrozić np. niektórym unikatowym gatunkom roślin w Pieninach. Z biegiem lat czasza zbiornika będzie intensywnie zamulana i zasypywana materiałem niesionym przez Dunajec. Realna jest również groźba osuwania się do zbiornika niektórych fragmentów zboczy: obliczono, że kubatura materiału potencjalnie grożącego osunięciem wynosi ok. 1 mln m³.

Największą popularnością wśród osób odwiedzających okolice zbiornika cieszy się jego zapora główna. Jest ona zlokalizowana 173 km od ujścia Dunajca do Wisły i gromadzi wody spływające z obszaru ponad 1100 km². Posiada wysokość 56 metrów. Zapora ta – długa na ponad 400 m i szeroka w koronie na 7 m – ma charakter budowli ziemnej z rdzeniem gruntowym. Umieszczone w niej urządzenia upustowe umożliwiają zrzut wody w ilości ponad 2 tys. m³ w ciągu sekundy. Spośród licznych walorów turystycznych okolic Zbiornika Czorsztyńskiego za najważniejsze uznaje się: przyrodę Pienińskiego Parku Narodowego, ruiny zamku w Czorsztynie i Zamek w Niedzicy, górę Wdżar pochodzenia wulkanicznego z ośrodkiem narciarskim i letnią zjeżdżalnią wózkową, zaporę Zbiornika Czorsztyńskiego wraz z elektrownią, osadę turystyczną w Kluszkowcach z ekskluzywną zabudową uzdrowiskowo-willową i wiejską (z muzeum etnograficznym) oraz uliczką malowniczych piwniczek ze spichlerzykami. Na jeziorze utworzona została sztuczna wysepka w celu udostępnienia miejsca lęgowego dla ptactwa wodnego − Ptasia Wyspa.

Historia budowy

• 1964 r. – Uchwała Komitetu Rady Ministrów Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w sprawie gospodarki wodnej w dorzeczu Dunajca.
• 1968 r. – Zatwierdzenie projektu wstępnego ZZW Czorsztyn-Niedzica i Sromowce Wyżne przez Komisję Planowania przy Radzie Ministrów.
• 1969 r. – Rozpoczęcie inwestycji.
• 1970 r. – Podział inwestycji na zadania:
  • I – zagospodarowanie otoczenia zbiornika i budowa dróg.
  • II – obiekty podstawowe. Zatwierdzenie ZTE (Założeń Techniczno-Ekonomicznych) zadania I.
• 1971 r. – Rozpoczęcie realizacji Zadania I.
• 1974 r. – Zatwierdzenia ZTE zadania II.
• 1975 r. – Rozpoczęcie realizacji Zadania II.
• 1986 r. – Decyzja rządowa o rozszerzeniu zadania ZZW Czorsztyn o budowę oczyszczalni w zlewni Dunajca powyżej przekroju zapory Sromowce Wyżne.
• 1988 r. – Przełożenie koryta rz. Dunajec przez sztolnie energetyczno-spustowe dla umożliwienia budowy zapory głównej.
• 1994 r. – Oddanie do użytku zapory, zbiornika i EW (Elektrowni Wodnej) Sromowce Wyżne.
• 1995 r. – Zakończenie sypania korpusu zapory i rozpoczęcie robót wykończeniowych (droga po koronie, zagospodarowanie skarpy odpowietrznej). Napełnienie zbiornika Czorsztyn-Niedzica do rzędnej 512.00 m n.p.m. zgodnie z decyzją Wydziału Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych Urzędu Wojewódzkiego w Nowym Sączu dla prowadzenia rozruchu elektrowni. Przygotowanie czaszy zbiornika Czorsztyn-Niedzica powyżej rzędnej 512,00 do napełnienia. Dokończenie obwałowań ochronnych dla miejscowości Frydman, Dębno i Kluszkowce wraz z urządzeniami. Zakończenie budowy oczyszczalni ścieków w miejscowościach leżących wokół zbiornika czorsztyńskiego i w Nowym Targu. Rozpoczęcie zabudowy technicznej i biologicznej brzegów zbiornika głównego. Rozpoczęcie realizacji zieleni ochronnej i uzupełniającej. Kontynuacja regulacji dopływów do zbiornika. Zakończenie renowacji Zamku Niedzickiego. Zakończenie rozbiórki obiektów zabytkowych z przygotowaniem do przeniesienia do muzeum-skansenu. Zakończenie badań archeologicznych. Prowadzenie rozruchów obiektów.
• 1996 r. – Zakończenie budowy zapory niedzickiej. Napełnienie zbiornika Czorsztyn-Niedzica powyżej rzędnej 512,00 m n.p.m. Kontynuacja budowy oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych w miejscowościach leżących w zlewni zbiornika czorsztyńskiego. Zakończenie zabudowy biologicznej i technicznej brzegów zbiornika głównego. Kontynuacja realizacji zieleni. Kontynuacja robót regulacyjnych na dopływach do zbiorników. Budowa skansenu. Zakończenie prac przy utrwaleniu ruin zamku Czorsztyn. Prowadzenie rozruchów i przygotowanie do eksploatacji obiektów zadania ZZW Czorsztyn.
• 1997 r. – Zakończenie budowy systemów kanalizacji i oczyszczalni ścieków w miejscowościach leżących w zlewni zbiornika czorsztyńskiego. Zakończenie robót regulacyjnych. Zakończenie wykonania zieleni. Przekazanie obiektów do eksploatacji. Prace wykończeniowe i estetyzacyjne.

Miejscowości wokół zbiornika

• Niedzica
• Niedzica-Zamek
• Falsztyn
• Frydman
• Dębno
• Huba
• Maniowy
• Mizerna
• Kluszkowce
• Czorsztyn