Pałac w Karłuszowcu

Pałac w Karłuszowcu – zabytkowy obiekt w Tarnowskich Górach, w dzielnicy Śródmieście. Teren ograniczony ulicą Legionów, ulicą Ogrodową i ulicą Karłuszowiec.

Pałac w Karłuszowcu – zabytkowy obiekt w Tarnowskich Górach, w dzielnicy Śródmieście. Teren ograniczony ulicą Legionów, ulicą Ogrodową i ulicą Karłuszowiec.

Historia

Karłuszowiec (niem. Carlshof) niegdyś był poza granicami Tarnowskich Gór. Tereny te w połowie XVII wieku zakupił Alexander Cucher (od niego wzięła się nazwa zwyczajowa majątek cucherowski) i założył swoje gospodarstwo. Około 1700 pojawiła się nazwa Majątek "Dorota" od imienia kolejnej właścicielki.

W 1745 roku dobra te zakupił hrabia Franciszek Ludwik z bytomskiej linii Henckel von Donnersmarck. Szukał on nowej siedziby, bowiem wcześniej skonfiskowano mu siedzibę w bytomskim ratuszu. Hrabia powiększył folwark oraz przebudował dwór na pałac. Prawdopodobnie nazwa Karłuszowiec (Carlshof) pochodzi od imienia ojca hrabiego - Karola Józefa. W pałacu znajdowały się: dom dla rodziny hrabiego, siedziba zarządu majątku oraz kaplica. Proboszcz tarnogórski toczył jednak spór z proboszczem tarnowickim o to, któremu ma podlegać kapelan. Sąd biskupi uznał, że tarnogórskiemu.

Franciszek Ludwik zmarł w 1768, a spadkobiercą został jego młodszy brat Łazarz III. Zamieszkał on jednak z rodziną w pałacu w Siemianowicach. W rezydencji na Karłuszowcu pozostała wdowa, hrabina Leopoldyna von Sobeck und Kornitz, która zmarła w 1792 r.

Kolejnymi mieszkańcami na Karłuszowcu była rodzina de La Valette d’Uclaux spokrewniona zarówno z rodziną Henckel von Donnersmarck jak i z rodziną von Sobeck und Kornitz. W 1863 r. po wygaśnięciu rodu hrabiów de La Vallete d'Uclaux, Donnermarckowie przenieśli do Karłuszowca zarząd swoich dóbr (wcześniej był w Siemianowicach).

W XIX wieku wokół pałacu powstał park (z lat 70. XIX wieku), oficyna bądź mały pałacyk (z ok. 1890, w stylu neorenesansowym), budynek mieszkalny dla urzędników zarządu dóbr oraz okazała willa dla administratora dóbr (z pocz. XX wieku; neoklasycystyczna z elementami secesji).

W 1924 roku Karłuszowiec administracyjnie wcielono do Tarnowskich Gór, a w okresie wojennym mieściła się tu dyrekcja spółki The Henckel von Donnersmarck-Beuthen Estates Limited. W części pomieszczeń urządzono mieszkanie dla ks. Pawła Sapiehy, który mieszkał w nim wraz z poślubioną wtedy małżonką Virgilią Peterson w latach 1933-1936. Tam swe pierwsze lata życia spędziła ich pierworodna córka Maria Krystyna.

Obecnie w pałacu mieści się Zespół Szkół Artystyczno-Projektowych, w willi administratora przedszkole, a w budynkach północnych zakład pulmonologii. Za bramą wjazdową ustawione są ufundowane przez hrabinę Leopoldynę zabytkowe figury św. Floriana i św. Jana Nepomucena, które dawniej stały przed nieistniejącym już budynkiem szkoły jezuickiej przy ulicy Zamkowej.

Literatura

• A. Kozłowski, Zmienne losy Karłuszowca, w: Montes Tarnovicensis, nr 11/2003;
• A. Kuzio-Podrucki, Hrabia z Karłuszowca, w: Montes Tarnovicensis, nr 8/2001;
• A. Kuzio-Podrucki, Karłuszowiec - Bibiela. Sapiehowie, w: Montes Tarnovicensis, nr 15/2004
• A. Kuzio-Podrucki, La Valette d’Uclaux. Panowie z Karłuszowca, w: Montes Tarnovicensis, nr 11/2003
• M. Sapieżyna, My i nasze Siedliska, Kraków 2003