Rynek w Bielsku-Białej

Rynek – główny plac Starego Miasta w Bielsku-Białej (w administracyjnej dzielnicy Śródmieście Bielsko), położony w centralnej części tzw. Wzgórza Miejskiego, na którym rozlokowało się średniowieczne miasto Bielsko. Jest to prostokątny, pochylony ku wschodowi plac o wymiarach 82x43 m. Z narożników wychodzą po dwie ulice, w kierunku równoleżnikowym i południkowym (płn.-wsch.: Podcienie i Słowackiego, płd.-wsch.: Wzgórze i Schodowa, płd.-zach.: Cieszyńska i Kościelna, płn.-zach.: Celna i Kręta). Jego kształt nie zmienił się od czasów lokacji miasta w XII wieku, zabudowa zaś pochodzi głównie z XVII-XVIII wieku. Od 1953 r. układ urbanistyczny Starego Miasta jest wpisany do rejestru zabytków. Od roku 1960 status zabytku mają też wszystkie kamienice przy Rynku.

Rynek – główny plac Starego Miasta w Bielsku-Białej (w administracyjnej dzielnicy Śródmieście Bielsko), położony w centralnej części tzw. Wzgórza Miejskiego, na którym rozlokowało się średniowieczne miasto Bielsko. Jest to prostokątny, pochylony ku wschodowi plac o wymiarach 82x43 m. Z narożników wychodzą po dwie ulice, w kierunku równoleżnikowym i południkowym (płn.-wsch.: Podcienie i Słowackiego, płd.-wsch.: Wzgórze i Schodowa, płd.-zach.: Cieszyńska i Kościelna, płn.-zach.: Celna i Kręta). Jego kształt nie zmienił się od czasów lokacji miasta w XII wieku, zabudowa zaś pochodzi głównie z XVII-XVIII wieku. Od 1953 r. układ urbanistyczny Starego Miasta jest wpisany do rejestru zabytków. Od roku 1960 status zabytku mają też wszystkie kamienice przy Rynku.

Historia

Rynek był miejscem, gdzie w średniowieczu koncentrowało się życie społeczno-gospodarcze miasta. Co tydzień odbywały się nad nim targi, a trzy razy roku jarmarki. W czasie prac archeologicznych w latach 90. XX wieku odkryto ślady drewnianego ratusza stojącego na Rynku do XVI w., a także fundamenty XVII-wiecznej wagi miejskiej oraz studnię z kamienną cembrowiną z tego samego okresu. Wykazano również, że współcześnie plac jest obniżony w stosunku do swojego pierwotnego poziomu.

W XIX wieku Stare Miasto zaczęło tracić swoje znaczenie na rzecz Dolnego Przedmieścia. Spośród obiektów mieszczących się przy Rynku: ratusz został przeniesiony na dzisiejszą ul. Cieszyńską, poczta na ul. Zamkową, starostwo powiatowe i sąd na ul. Słowackiego, a dom cechowy sukienników na pl. Smolki. Centralnym placem miasta stał się dzisiejszy pl. Bolesława Chrobrego. Jednocześnie powstało kilka nowych, kilkupiętrowych kamienic, które wyraźnie kontrastowały z dotychczasową prowincjonalną zabudową. W tym czasie, do roku 1918, główny plac starówki nosił nazwę Ringplatz.

W 1950 r. Rynek został przeobrażony na skwer z kilkoma lampami gazowymi, jakie oświetlały miasto w latach 1864–1970. W 1953 do rejestru zabytków wpisano układ urbanistyczny Starego Miasta, a siedem lat później wszystkie kamienice przy Rynku. Równocześnie plac został wyłączony z ruchu samochodowego. Przez lata plac, jak i cała starówka, był zaniedbywany. Efektem tych zaniedbań była postępująca degradacja społeczna tego miejsca, a także zawalenie się w 1998 r., będącej w złym stanie technicznym, kamienicy nr 4. W latach PRL nosił nazwę plac Związku Walki Młodych.

W 2003 r. rozpoczęto realizację Programu Rewitalizacji Starego Miasta, zakładającego powstrzymanie dewastacji fizycznej i społecznej tego obszaru, poprawę stanu technicznego obiektów, poprawę ładu przestrzennego, estetyki obiektów i ich otoczenia, a także zachowanie i przywrócenie starówce jej historycznych wartości urbanistycznych i architektonicznych . W 2005 r. rozpoczęto przebudowę płyty Rynku, która oficjalnie zakończyła się 31 października 2006 r. Inwestycja ta nosiła nazwę Nowa Starówka – Nowe Szanse. Rewitalizacja Bielskiej Starówki – etap I.

Płyta

W centralnej części Rynku znajduje się fontanna z rzeźbą rzymskiego boga mórz Neptuna. Wybiega z niej w kierunku wschodnim sztuczny kanał o długości 15 m, przy zakończeniu którego umieszczono podświetlaną makietę całego placu. Zarówno fontanna, jak i kanał są zazwyczaj nieczynne zimą.

W części południowo-zachodniej znajduje się kopia XIX-wiecznego pomnika św. Jana Nepomucena. Oryginał umieszczono w latach 30. XX wieku w katedrze św. Mikołaja.

Na placu znajdują się dwie, przykryte szkłem pancernym, ekspozycje archeologiczne: fundamenty XVII-wiecznej wagi miejskiej oraz kamienna studnia z tego samego okresu. Są to relikty dawnej zabudowy Rynku odnalezione w czasie prac archeologicznych w latach 90. XX wieku.

W części zachodniej wydzielono przestrzeń, na której ustawiana jest estrada podczas koncertów i innych wydarzeń masowych odbywających się na Rynku.

Rynek posiada także liczne stylowe elementy małej architektury, a w części północnej i wschodniej – aleje drzew.

Zabudowa

Przy Rynku znajduje się zespół barokowo–klasycystycznych kamienic pochodzących z XVII–XVIII wieku. Stoją one na wąskich, prostokątnych działkach siedliskowych. Są to murowane budynki jedno- lub dwupiętrowe, zazwyczaj trójosiowe, z przelotowymi sieniami i świetlikami oraz klepkowymi drzwiami, a więc typowe dla niewielkich ośrodków miejskich, jakim było w tamtym czasie Bielsko. Do czasów pożarów z 1808 i 1836 r. wszystkie posiadały podcienia, obecnie występują one tylko w pierzei zachodniej (w pozostałych kamienicach zostały zamurowane). Kilka kamienic pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. Są one dwu- lub nawet trzypiętrowe, wyraźnie kontrastując z resztą zabudowy.

W pierzei zachodniej pod nr 1 znajduje się dawny dom cechowy sukienników bielskich (do 1808 r.), pod nr 2 i 3 dwie kamienice z II poł. XVIII w. ze skromnymi barokowymi dekoracjami na fasadach, pod nr 4 i 5 dwupiętrowe kamienice z lat 90. XX wieku należące niegdyś do H. Hofmanna i J. Grosmanna, a pod nr 7 XVII-wieczny budynek stanowiący do 1819 r. ratusz, a następnie do 1855 r. urząd celny.

W pierzei północnej pod nr 8 wznosi się dwupiętrowa klasycystyczna kamienica z ok. 1810 r. wybudowana przez Juliusza Rotha. Kamienica nr 9 ma szeroką bramą wjazdową i dziedziniec; została zbudowana w 1819 r. jako nowy ratusz pełniący swą funkcję do 1849 r., następnie do 1903 r. mieściła urząd podatkowy i sąd powiatowy. Sąsiednia XVIII-wieczna kamienica nr 10 w latach 1850–1903 mieściła starostwo powiatowe, a następnie komendę policji miejskiej, będąc jednocześnie w latach 1912–1941 siedzibą Muzeum Miejskiego. Pod nr 11–12 znajduje się najwyższa na Rynku, czteropiętrowa kamienica z 1912 r. nazywana w początkach XX w. "Pilsner-Hof" od nazwy restauracji znajdującej się na parterze. Rynek 13 to barokowa kamienica, w której w XIX w. mieściła się apteka "Pod Czarnym Orłem". Pod nr 15 znajduje się dwupiętrowa kamienica od 1865 r. mieszcząca najstarszą bielską aptekę Pod Jeleniem, zał. w roku 1775. Apteka posiada neorenesansowe, drewniane wyposażenie wnętrz oraz wystawę starych przyrządów aptecznych.

W pierzei wschodniej wyróżnia się narożna kamienica pod nr 17 z 1912 r. z neobarokowo–modernistyczną dekoracją elewacji. Dalej wśród typowych barokowo-klasycystycznych kamienic znajdują się m.in. obiekty związane z funkcjonowaniem od XVIII w. poczty – nr 22 (do 1873 r.) i nr 24 (w latach 1886–1898).

Pierzeję południową w całości tworzą barokowo-klasycystyczne kamienice z XVII i XVIII wieku. Pod nr 32 przed rokiem 1873 mieścił się hotel "Pod Złotym Lwem".