Bazylika jasnogórska

Bazylika jasnogórska, Bazylika Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny – bazylika będąca główną częścią zespołu klasztornego na Jasnej Górze w Częstochowie. Usytuowana jest pomiędzy kruchtą prowadzącą do kaplicy św. Antoniego z Padwy, a dziedzińcem głównym klasztoru.

Świątynia ta rangę bazyliki mniejszej uzyskała w 1906. Wcześniej stanowiła kościół pw. Krzyża Świętego i Nawiedzenia Matki Boskiej. Najstarszą jej częścią jest prezbiterium – pierwotny murowany kościół gotycki z XV wieku, później sukcesywnie powiększany. W obecnej formie istnieje od przełomu XVII i XVIII wieku, kiedy po pożarze z 1690 została odbudowana jako trzynawowa bazylika w stylu barokowym.

Bazylika jasnogórska, Bazylika Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny – bazylika będąca główną częścią zespołu klasztornego na Jasnej Górze w Częstochowie. Usytuowana jest pomiędzy kruchtą prowadzącą do kaplicy św. Antoniego z Padwy, a dziedzińcem głównym klasztoru.

Świątynia ta rangę bazyliki mniejszej uzyskała w 1906. Wcześniej stanowiła kościół pw. Krzyża Świętego i Nawiedzenia Matki Boskiej. Najstarszą jej częścią jest prezbiterium – pierwotny murowany kościół gotycki z XV wieku, później sukcesywnie powiększany. W obecnej formie istnieje od przełomu XVII i XVIII wieku, kiedy po pożarze z 1690 została odbudowana jako trzynawowa bazylika w stylu barokowym.

Historia

Ołtarz główny z 1728 fundacji hetmana polnego koronnego Stanisława Chomętowskiego przedstawia Wniebowzięcie Matki Boskiej. Wykonał go Jan Adam Karinger z Wrocławia według projektu Jakuba Antoniego Buzziniego. Przedstawia anioły unoszące Maryję w górę do nieba, gdzie Święta Trójca podtrzymuje przeznaczoną dla niej koronę. Po obu bokach na tle kolumn (postaci ewangelistów) znajdują się figury świętych Piotra i Pawła. Po prawej stronie obok ołtarza stoi stylizowany tron biskupi z 1866.

Najwyższą nawą jest środkowa (29 m), która jest sklepiona kolebkowo. Nawy boczne mają sklepienia krzyżowe. Sklepienia nawy głównej i prezbiterium posiadają dekorację stiukową o motywach roślinnych. W medalionach znajdują się freski przedstawiające historię obrazu i dzieje odnalezienia Krzyża Świętego. Wykonał je malarz śląski Karol Dankwart w latach 1693–1695. Wystrój wnętrza posiada cechy barokowe i rokokowe.

Na chórze znajdują się jedne z największych organów w Polsce, posiadające 85 głosów. Wybudowane zostały w latach 1953–1956 przez Stefana Truszczyńskiego z Włocławka.

Wewnątrz bazyliki znajdują się trzy kaplice, wszystkie po stronie południowej: Denhoffów, Świętych Relikwii i Jabłonowskich. Dwie ostatnie spośród wymienionych usytuowane są jedna na drugiej, na dwóch poziomach. Wszystkie trzy na zewnątrz obłożone są piaskowcem pińczowskim, nakryte kopułami.

Kaplica Denhoffów, właściwie św. Pawła Pustelnika, z 1676 fundacji Kaspra Denhoffa budowana była z przeznaczeniem na rodowy grobowiec. Portal prowadzący do kaplicy wykonany został z marmuru; w wejściu znajduje się krata z herbem paulinów, wewnątrz trzy ołtarze: główny przedstawiający św. Pawła Pierwszego Pustelnika koronowanego przez Trójcę Świętą oraz dwa pozostałe ukazujące św. Hieronima i św. Antoniego Opata. Ściany kaplicy są wykonane z czarnego marmuru; kopułę od wewnątrz zdobią sceny z życia św. Pawła i herby szlacheckie rodów związanych z Denhoffami.

Kaplice wschodnie pochodzą z I poł. XVII wieku – kaplica dolna, Świętych Relikwii, z lat 1624–1628, zaś górna – Serca Pana Jezusa lub Jabłonowskich, z 1639 (przebudowa 1751–1754 z inicjatywy Stanisława Jabłonowskiego). Starsza z nich do 1666 nosiła tytuł św. Filipa Nereusza, później ze względu na nagromadzenie w niej relikwii zmieniono jej wezwanie. W młodszej kaplicy znajdują się dwa ołtarze: główny Najświętszego Serca Pana Jezusa i boczny św. Aniołów oraz epitafium Jabłonowskiego.

Dwuspadowy dach kryty jest blachą miedzianą, z wieżyczką (sygnaturką).

7 stycznia 2009 r. rozpoczęły się prace remontowe. W całej Bazylice będzie wymieniona posadzka na jednolitą. A ponadto zostaną: odnowione sklepienia, wymienione instalacje elektryczne i grzewcze. Pierwszą częścią remontu jest wymiana posadzki w Prezbiterium oraz lekkie przedłużenie tej części.

Zakrystia

Zakrystia znajduje się we wschodniej części klasztoru. Została wybudowana w latach 1649–1651 z przeznaczeniem na skarbiec. Tę funkcję pomieszczenie pełniło przez krótki czas.

Pomieszczenie zakrystii zbudowane jest na planie prostokąta rozciągniętego wzdłuż osi wschód-zachód, nakryte sklepieniem beczkowym z lunetami. Sklepienie zdobią freski pędzla Karola Dankwarta z końca XVII wieku. Swoją tematyką odnoszą się do scen ze Starego Testamentu (m.in. życia Heliodora i Salomona). W lunetach umieszczono siedem dużych obrazów, pochodzących także z XVII wieku, przedstawiających życie kanonizowanych pustelników:

• Antoniego Opata
• Dympny
• Marii Egipcjanki
• Martynina
• Romualda
• Sofronii
• Taidy.

Zakrystia umeblowana jest komodami ustawionymi przy ścianach północnej i południowej. Meble pochodzą z XVII wieku, zdobione są dodatkowo przez dziewięć obrazów o wymiarach 46×63 cm, opowiadających o roli Anioła Stróża w życiu człowieka, namalowanymi przez Krzysztofa Fokelskiego. Na wprost wejścia – na ścianie wschodniej, znajduje się ołtarz z obrazem Ukrzyżowanego Chrystusa, a pod nim figura św. Wacława.