Dąb Bartek

Dąb Bartek – jeden z najstarszych w Polsce dębów, od 1954 r. chroniony jako pomnik przyrody, rosnący przy drodze w leśnictwie Bartków między Zagnańskiem i Samsonowem (gmina Zagnańsk), w województwie świętokrzyskim.

Dąb Bartek – jeden z najstarszych w Polsce dębów, od 1954 r. chroniony jako pomnik przyrody, rosnący przy drodze w leśnictwie Bartków między Zagnańskiem i Samsonowem (gmina Zagnańsk), w województwie świętokrzyskim.

Wiek i rozmiary dębu

W okresie międzywojennym wiek tego dębu oceniano nawet na 1200 lat. Cezary Pacyniak w publikacji z 1992 "Najstarsze drzewa w Polsce" wiek tego drzewa podał wyniki swoich badań, wg których wiek Bartka ocenił natenczas na 654 lata.

Według pomiarów z 2013 roku drzewo ma 28,5 metra wysokości. Wcześniejsze źródła podawały 30 metrów. Według danych z Nadleśnictwa Zagnańsk obwód pnia wynosi na wysokości 1,30 m – 9,85 m, a przy ziemi 13,4 m, rozpiętość korony 20 m x 40 m, okap korony 720 m³, pierśnica 3,14 m. Miąższość całego drzewa wynosi ok. 72 m³, miąższość grubizny całego drzewa ok. 65 m³, w tym pień główny – ok. 46 m³.

Historia

W 1829 r. dąb miał 14 konarów głównych i 16 bocznych, a w 2008 r. miał 8 konarów głównych.

W roku 1906 dąb ucierpiał od pożaru pobliskich zabudowań.

W 1920 pień drzewa zacementowano, plombę tę w 1978 usunięto, a ubytek wypełniono plombą z żywicy i zamaskowano płatami kory.

W końcu sierpnia 1933 r., podczas zlotu z okazji 25-lecia Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego w Samsonowie, obok dębu odsłonięto pamiątkowy kamień z napisem: W 25-lecie ZWC i Związku Strzeleckiego 1908-1933 — Obywatele. Kamień ten przeleżał ponad 30 lat przewrócony napisem do ziemi (do 1984 r.); obecnie znajduje się po wschodniej stronie Bartka.

W 1934 sąd konkursowy pod przewodnictwem profesora Władysława Szafera uznał Bartka za „najokazalsze drzewo w Polsce”. Dąb uznano za pomnik przyrody orzeczeniem Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej z 28.10.1954 r. Współcześnie drzewo zostało wpisane do rejestru pomników przyrody Rozporządzeniem Nr 35/2007 Wojewody Świętokrzyskiego z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody.

3 czerwca 1991 uszkodzeniu w wyniku uderzenia pioruna uległ jeden z konarów oraz część pnia – powstała tzw. listwa piorunowa. Uszkodzenie zostało zakonserwowane. W późniejszym okresie założono na drzewie piorunochron. W 1997 r. zamontowano w miejsce drewnianych podpory teleskopowe podtrzymujące konary.

Stan

Próchnienie pnia stało się poważnym problemem: grubość zdrowej tkanki nie przekracza 20 cm, a w wielu miejscach wynosi zaledwie 5 cm. Dąb zaczął się niebezpiecznie przechylać pod ciężarem jednego z konarów. W 2011 roku podjęto próby ratowania powoli obumierającego drzewa. Najnowsza koncepcja ratunku dotyczy wykonania łuku, do którego dąb mógłby zostać podwieszony – ma to pozwolić uniknąć ewentualnego złamania lub wywrócenia się drzewa. Koszt realizacji łuku to 2 miliony złotych. Ministerstwo Środowiska zgodziło się przeznaczyć pieniądze na ten cel, lecz najpierw niezbędne będzie wykonanie dokumentacji i opracowania, co wyniesie ok. 100 tys. złotych. Wiele fundacji, mediów i osób prywatnych rozpoczęło zbiórkę funduszy przy jednoczesnym nagłaśnianiu problemu.

Legendy i podania

Według jednej z legend Jan III Sobieski i Marysieńka ukryli w Bartku skarby.

Na pniu Bartka, od strony południowo-wschodniej zawieszone są dwie figury ukrzyżowanego Chrystusa, odlane prawdopodobnie w miejscowych fabrykach żelaza. Na jednej z figur widoczny jest rok 1853. Według ustnych przekazów, miały one być umieszczone na pamiątkę powieszenia na Bartku dwóch oficerów powstańczych z powstania styczniowego. Według innej wersji podania, odlew miał być zawieszony na pamiątkę zwycięstwa Sobieskiego pod Wiedniem, a drugi został umieszczony na Bartku na pamiątkę wygaśnięcia epidemii cholery w 1853 r.

Turystyka

W pobliżu dębu przechodzi zielony szlak turystyczny z Bliżyna do Zagnańska.