Gromnik

Gromnik (niem. Rummelsberg) – najwyższe wzgórze Wzgórz Strzelińskich (części Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich), wysokość 393 m n.p.m.; węzeł szlaków turystycznych.

Gromnik (niem. Rummelsberg) – najwyższe wzgórze Wzgórz Strzelińskich (części Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich), wysokość 393 m n.p.m.; węzeł szlaków turystycznych.

Historia

W czasach prehistorycznych Gromnik mógł być miejscem kultu pogańskiego, podobnie jak Ślęża. Z późniejszych czasów zachowały się ślady grodziska – od VIII do V w. p.n.e. znajdował się tu gród kultury łużyckiej.

W wiekach IX - X n.e. znajdował się tu gród Ślężan. Gród ten miał powierzchnię 2 - 2,5 ha; był więc niewielki, ale świetnie ufortyfikowany wałami o drewniano-ziemnym trzonie z obłożeniem obrobionymi kamieniami, gdzieniegdzie przechodzącymi w kamienny mur. Od X do XV w. Gromnik był niezamieszkany, wskazuje na to m.in. całkowity brak ceramiki z tego okresu w materiałach kopalnych. W XIII i XIV w. tereny wokół Gromnika należały do rodziny Samborów. W 1340 r. wdowa po rycerzu Janie Samborze sprzedała rosnący wokół góry las bukowy proboszczowi Strzelina - Witalisowi.

Najstarsza zapisana w 1427 r. nazwa Rabesberg pochodzi prawdopodobnie od pochodzącego z tego rodu XIII-wiecznego rycerza Gosława Wrony lub jego syna Henryka Rabe.

W średniowieczu, w 1427 r. na Gromniku zakładają siedzibę Hans i Opitz von Czirn przybyli z Czernicy, miejscowości leżącej na pograniczu Wielkopolski i Śląska. Zostali oni sprowadzeni przez książąt brzeskich. W okresie wojen husyckich zdobyli sławę kombinatorów, którzy przystają do silniejszych. Wykorzystując słabość władzy książęcej, w roku 1439 Czirnowie uzyskują od Elżbiety wdowy po księciu Ludwiku II brzeskim zezwolenie na budowę zamku na szczycie Gromnika i zrobili z niego gniazdo rozbójników. Napadali najczęściej na karawany kupieckie jadące z Czech wzdłuż Wzgórz Strzelińskich do Wrocławia, potrafili także docierać na przedmieścia Brzegu, a nawet splądrować zamek biskupi w Otmuchowie.

Uprawiany przez Czirnów raubritterski proceder spowodował, że zamek był w 1443 r. oblegany przez wojska wrocławskie i biskupie. Po dwutygodniowym oblężeniu z użyciem artylerii doszło do honorowej kapitulacji, a zamek został zburzony. Wkrótce w 1446 r. bracia Czirn uzyskali od książąt brzeskich Jana i Henryka zgodę na odbudowę zamku. Wykonano ją w ciągu jednego roku. Prowadzone w 2013 roku badania dr Krzysztofa Jaworskiego wykazały, że fundamenty, które uznawane były kilka lat temu za pozostałości rotundy, powstały jednocześnie z wieżą donżonu zamku zbudowanego po 1446 r. W 1480 z polecenia księcia legnicko-brzeskiego Fryderyka zamek został ponownie i ostatecznie zburzony.

Zamek dwukrotnie niszczony przez mieszczan wrocławskich, brzeskich, wojska biskupie i książęce. Nie ukróciło to szybko rozbójniczego procederu. W roku 1482 zamek został zniszczony przez księcia legnicko-brzeskiego Fryderyka. Z czasem rodzina rozbójników ustatkowała się i zdobyła łaskę książąt, i zamieszkała w posiadłości u podnóża wzgórz: dwory-zameczki w Siemisławicach (d. Siedmiosławicach) i Przewornie. Za grzechy przodków Jerzy Czirn ufundował nowy kościół w Krzywinie. Ród wygasł w 1615 r. i jego zamki przeszły w posiadanie książąt brzeskich.

O ruinach na Gromniku przypomniano sobie dopiero po I wojnie światowej. Na szczycie góry znajdowała się gospoda i wieża widokowa, zburzone w 1945.

W 2003 staraniem Towarzystwa Wzgórz Strzelińskich zainicjowane zostały prace związane z uporządkowaniem wzgórza, w latach późniejszych ze względu na odkryte cenne zabytki archeologiczne i architektoniczne powstają stopniowo realizowane projekty zabezpieczeń i dostosowania na cele turystyczne w ramach programu: "Gromnik - Europejskie Dziedzictwo Kulturowe Pogranicza Saksońsko-Dolnośląskiego..."

• 2003 - 2004 r. rozpoczęto badania archeologiczne - Czesław Lasota i architektoniczne - Maciej Małachowicz
• 2005 - 2012 r. prowadzone są badania archeologiczne - Krzysztof Jaworski, Aleksandra Pankiewicz
• w 2007 r. opracowany został przez zespół Macieja Małachowicza projekt zabezpieczenia i ekspozycji reliktów odsłoniętych murów
• w 2012 r. ukończono budowę wieży. Obiekt nie spełnia funkcji wieży widokowej, gdyż jest za niski i nie udostępniony dla turystów.

Zagospodarowanie szczytu

Szczyt wzgórza otacza podwójny obwód kamiennych wałów określanych dotychczas jako łużyckie. Wewnątrz obwodu znajdowały się XIX-wieczne zabudowania gospody i wieży widokowej założonej po 1825 r. na miejscu XV-wiecznego zamku Czirnów. W trakcie prac badawczych w 2003 r. odsłonięto relikty podwójnego obwodu wielobocznej, XV-wiecznej wieży mieszkalnej, znanej dotychczas jedynie z zapisków.

Legendy

• Okrucieństwo i bogactwo Jana Czirna przypisywano jego konszachtom z diabłem. Nie bez podstaw, bo dorobił się na wojnach husyckich. Pakt z diabłem wygasł pewnej nocy, gdy diabeł przyszedł na Gromnik po duszę rycerza. Ten, chcąc zyskać na czasie, zaoferował diabłu grę w kręgle. Polem gry miały być wąwozy prowadzące z Samborowiczek w stronę Gromnika. Diabeł ciskał ognistymi kulami i po jego rzucie ostał się tylko jeden kręgiel, który zaważył o losach zbójnika. Rabuś ostatatkiem sił wyrwał olbrzymi megalit z bramy zamkowej i cisnął z całej siły. Udało mu się, strącił ostatni kręgiel, wygrał życie. Po tym zdarzeniu nawrócił się i nawet wystawił nowy kościół św. Oswalda (Diabelskie Kręgielnie istnieją do dziś, wąwozy są autentyczne).
• W czasie budowy nowej świątyni św. Oswalda na górce w Krzywinie (wieś u podnóża Wzgórz Strzelińskich) korzystano z materiałów wtórnych, rozbierano stary kościół gotycki stojący na dole we wsi. Jednak ściana szczytowa nie "pozwoliła się rozebrać". Kamienie wracały co nocy na swe miejsce. Przypisano to mocy tajemnej i już zaniechano rozbiórki do końca (ściana ta stoi w Krzywinie do dziś).
• W czasie próby szabrownictwa renesansowych płyt nagrobnych znajdujących się w ruinach kościoła Oswalda, sprawca - znany polityk i miłośnik zabytków - został powstrzymany przez niewidzialną rękę

Turystyka

Na Gromnik prowadzi 6 szlaków turystycznych: czerwony ze Strzelina i Ziębic, żółty z Białego Kościoła i z Przeworna, zielony z Jegłowej i z Henrykowa przez Bożnowice. Dojazd jest też możliwy samochodem na parking położony na wysokości ok. 350 m n.p.m. Parking leży przy szosie prowadzącej z Przeworna do Dobroszowa lub Białego Kościoła. Z parkingu na szczyt prowadzi szlak czerwony z żółtym.

Na początku 2012 roku na szczycie wzgórza wybudowano nową wieżę widokową o konstrukcji szachulcowej. Wieża udostępniana jest zorganizowanym grupom turystycznym oraz przy okazji lokalnych imprez, takich jak piknik rycerski. Z platformy i galerii widokowej można oglądać odsłaniane, w miarę postępów prac archeologicznych, relikty założenia zamkowego.