Kopiec Krakusa

Kopiec Krakusa, kopiec Kraka – kopiec znajdujący się w Krakowie, na prawym brzegu Wisły w dzielnicy Podgórze, usypany na najwyższym wzniesieniu wapiennego zrębu Krzemionek – wzgórzu Lasoty (271 m n.p.m.). Wysokość od podstawy – 16 m, średnica u podstawy 57 m, górna 8 m (wierzchołek płaski), objętość 19 100 m³. Z kopcem Krakusa związane są obchody "Rękawki".

Kopiec Krakusa, kopiec Kraka – kopiec znajdujący się w Krakowie, na prawym brzegu Wisły w dzielnicy Podgórze, usypany na najwyższym wzniesieniu wapiennego zrębu Krzemionek – wzgórzu Lasoty (271 m n.p.m.). Wysokość od podstawy – 16 m, średnica u podstawy 57 m, górna 8 m (wierzchołek płaski), objętość 19 100 m³. Z kopcem Krakusa związane są obchody "Rękawki".

Historia

Twórcy, czas powstania i przeznaczenie kopca Krakusa są nieznane, choć istnieją na ten temat różne teorie.

Historyczne wzgórze Lasoty, na którym wznosi się Kopiec Krakusa, należało pierwotnie do rodziny Awdańców, polskiej szlachty pochodzenia skandynawskiego i nazwą upamiętnia komesa Lassotę (Lassote castellanus Cracovie).

Legendy

Jan Długosz łączy jego usypanie z osobą Kraka, legendarnego założyciela miasta Krakowa. Opisuje, że pogrzebano go zgodnie ze zwyczajem na szczycie wzgórza, zaś dwaj jego synowie, wykonując jego wolę, wznieśli kopiec na wieczną pamiątkę.

Archeologia

Wykopaliska archeologiczne przeprowadzone tutaj w latach 1934-1937, pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności, przez docenta Józefa Żurowskiego i inż. Franciszka Jakubika (a sfinansowane przez redaktora naczelnego "Ilustrowanego Kuriera Codziennego" w niebagatelnej na tamte czasy kwocie 100 tysięcy złotych) polegały na przebadaniu najbliższego sąsiedztwa oraz wykopaniu zwężającego się ku dołowi szybu od szczytu aż do podstawy kopca (zbadano w ten sposób 4% powierzchni podstawy). W pobliżu – podobnie jak i w podstawie kopca – znaleziono ślady osadnictwa z końca kultury łużyckiej. Najprawdopodobniej dostały się tam one w czasie jego budowy, co pozwoliło przyjąć, że jest on młodszy i powstał on najwcześniej ok. 500 lat p.n.e. Wewnątrz kopca odkryto różnego rodzaju zabytki ruchome (z większych m.in. szkielet dziecka i palenisko), które także dostały się tam w czasie sypania, wskutek czego były nieprzydatne przy datowaniu.

Jak się okazało w czasie prac badawczych, wewnętrzna konstrukcja kopca oparta była na wysokim słupie, do którego umocowano promieniście ułożone, wyplecione z wikliny przegrody. Przestrzeń między nimi wypełniona była mocno ubitą ziemią i kamieniami. Taka konstrukcja, efekt długotrwałej i zorganizowanej pracy zapewniała stabilność i trwałość kopca przez wieki, przeczy również przekazom jakoby kopiec został usypany spontanicznie przez lud po śmierci Kraka.

Z kolei w trakcie badań archeologicznych w latach 70-tych XX wieku odkryto wewnątrz kopca przedmioty z okresu wpływów kultury przeworskiej, a w jego pobliżu stanowiska z okresu kultury łużyckiej i pomorskiej. Według profesora Janusza Kotlarczyka kopiec jest monumentalnym grobowcem pochodzenia celtyckiego.

Brązowa skuwka typu awarskiego

Datowanie niepewne od VII w. do początku IX w, generalnie wyroby proweniencji awarskiej można policzyć w Polsce na palcach jednej ręki.

Pewną przesłanką na początku badań nad datowaniem obiektu mogło być brązowa ozdoba skuwka typu awarskiego (kesthelskiego), znalezione w dolnych partiach kopca u podstawy lejowego wykopu, co świadczy o tym, że zostało zagubione podczas początku jego sypania (w odróżnieniu od odnalezionego srebrnego denara wybitego za panowania Bolesława II a znalezionego pod darnią, na szczycie) datowane przypuszczalnie na VII lub VIII wiek. Według innych badaczy datowanie kopca na podstawie tego okucia jest wątpliwe, ponieważ brak jest przekonywających dowodów, że Awarowie docierali w pobliże Krakowa. Niezależnie od zasięgu Awarów (znaleziska archeologiczne potwierdzają np. że przez tereny południowej Polski, w tym okolic dzisiejszego Krakowa, wiodły szlaki wypraw wojennych Awarów na Franków w latach 562 r. i 566/567 r.) należy pamiętać o archeologicznym pojęciu "importu" (zabytki "typu awarskiego" znajdywano i w okolicach Londynu; co nie oznacza pobytu Awarów na wyspach brytyjskich, podobnie jak ceramika słowiańska nie świadczy o pobycie Słowian w Skandynawii); m.in. brązowe okucia pasa typu awarskiego datowane na 2 poł. VIII w. znaleziono w Naszacowicach. Ponadto określenie: "typu awarskiego" oznaczać może zarówno przedmioty pochodzenia stricte awarskiego jak i naśladownictwo. Należy pamiętać o kontaktach awarosłowiańskich na wielu polach, w tym kulturowym. Osada awarsko-słowiańska w Dunaújváros, birytualne cmentarzyska w południowej Słowacji (m.in. Devínska Nová Ves), przejmowanie wzorców w gospodarce, wytwórczości złotniczej, metalurgicznej, garncarskiej etc. tworzą obraz bardzo istotnego wkładu awarskiego w kulturę Słowian. Słowianie zapożyczyli od Awarów strzemiona i topory bojowe, pod wpływem Awarów zaczęli stosować zwyczaj grzebania zmarłych niespalonych, czasem w grobach wojowników na wzór awarski składali także konia czego przykładem jest awarosłowiańska nekropolia w Žitavskiej Tôni (Radvaň nad Dunajom) na Słowacji.

W górnej partii kopca odkryto korzenie potężnego dębu. Władysław Szafer – botanik, określił jego wiek w chwili ścięcia na ok. 300 lat. Toteż na podstawie dwóch faktów: znalezionego u podstawy kopca wspomnianego brązowego okucia pasa, przy wierzchołku zaś pnia 300-letniego dębu, który jako obiekt kultu pogańskiego mógł zostać ścięty przy wprowadzeniu chrześcijaństwa w IX (Legenda panońska) lub X wieku – za najpopularniejszą, lecz nie jedyną, przybliżoną datę usypania kopca uchodzi ta przyjęta przez profesora Andrzeja Żakiego tj. okres między schyłkiem VI a schyłkiem VII/VIII w.

Grobowiec z okresu kultury przeworskiej

Inni uczeni wskazywali na podobieństwo kopca do tych z terenów Skandynawii i sugerowali nordyjskie pochodzenie Kraka (tym bardziej że obecność Wandalów na terenie Małopolski do IV w. jest udowodniona). Z drugiej jednak strony zwyczaj sypania kopców na grobach był częsty już w czasach epoki kamiennej. W znacznej części Europy zachowały się kurhany grobowe przypominające kształtem i lokalizacją kopiec Kraka.

Celtycki grobowiec

Istnieje też teoria łącząca powstanie kopców (Krakusa i Wandy) z obecnością Celtów na tym obszarze. W kulturze celtyckiej kopce pełniły ważną funkcję kultową, podobnie mogłoby być i w tym przypadku. Zaobserwowano, że azymut łączący oba kopce jest zgodny z azymutem wschodu słońca 1 maja. Podobną zgodność odkryto w przypadku dwóch kopców w pobliżu Przemyśla, z tym, że wyznaczają one 1 listopada. W kalendarzu celtyckim te daty stanowiły ważne święta związane z podziałem roku na dwie połowy. Jeśli nie jest to zbieg okoliczności, mogłoby to świadczyć o roli kopca jako obserwatorium astronomicznego lub wręcz rodzaju kalendarza.

Prof. Władysław Góral nie wyklucza hipotezy, że Kopiec Krakusa, wraz z kopcami krakowskimi (Krakusa II, Wandy i Esterki) i Wzgórzem Wawelskim, był celtyckim systemem wskaźników astronomicznych.

Wg profesora Leszka Pawła Słupeckiego z Instytutu Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego Kopiec Krakusa rzeczywiście jest grobem dawnego władcy, w dodatku stanowi tylko niewielką część cmentarzyska kurhanowego. Na planie Krakowa sporządzonym przez Szwedów w 1702 r. i na austriackim planie z 1792 r. Leszek Paweł Słupecki odnalazł obok kopca skupisko innych nasypów. Wg. Kazimierza Radwańskiego z Muzeum Archeologicznego w Krakowie pod koniec XVIII w. było ich co najmniej 46, ale niestety nie zachowały się do naszych czasów (np. Kopiec Esterki został w latach 50 ubiegłego wieku, bezmyślnie zrównany z ziemią, wraz z przepięknym ogrodem i XIV-wieczną Młynówką Królewską przez Ludowe Wojsko Polskie podczas budowy stadionu WKS Wawel). – Fakt, że kopiec Krakusa otoczony był ogromnym cmentarzyskiem, dowodzi znaczenia Krakowa we wczesnym średniowieczu – twierdzi L. P. Słupecki – Legendę o mitycznym założycielu Krakowa można więc uznać za prawdopodobną.

Generalnie, funkcja pochówkowa, mimo braku potwierdzenia archeologicznego, jest bardzo prawdopodobna. Mógł on również pełnić funkcje kultowe, ewentualnie obie jednocześnie. Hipotezy uważające go za obiekt obronny, sygnalizacyjny czy obserwacyjny są mało przekonujące, ponieważ nakład pracy potrzebnej do wzniesienia takiej budowli byłby zdecydowanie niewspółmierny do uzyskanego efektu.

Twierdza Kraków

W XIX w. kopiec włączono w system austriackich fortyfikacji. Otoczony został wałem ziemnym, murem i fosą, zaś w obrębie muru wzniesiono koszary (fort cytadelowy 33 "Krakus"). W okresie międzywojennym, w czasie badań archeologicznych obiekty te zniwelowano (koszary po II wojnie światowej).

Ciekawostka

Stojąc na kopcu Krakusa 2 maja lub 10 sierpnia zobaczymy słońce wschodzące nad Kopcem Wandy (potocznie zwany w XIX wieku "Nogawką". Natomiast stojąc na Kopcu Wandy 6 lutego lub 4 listopada zobaczymy zachodzące słońce dokładnie nad Kopcem Krakusa. Są to przybliżone daty celtyckich świąt Samhain, Imbolc, Beltane i Lughnasadh.

W Małopolsce poza Krakowem wielkie kopce kurhanowe znajdują się jeszcze Krakuszowicach, Leszczykowie, Przemyślu, Sandomierzu, Sólcy, Święcicy i Złotej.