Kościół św. Józefa

Kościół św. Józefa w Katowicach-Załężu – neogotycki katolicki kościół parafialny parafii św. Józefa, mieszczący się przy ulicy Gliwickiej 76 w Katowicach, w dzielnicy Załęże. Powstał on w latach 1898-1900 jako kościół wotywny po katastrofie górniczej w kopalni Kleofas z 4 marca 1896. Kościół został poświęcony 8 listopada 1900, a konsekrowany 29 kwietnia 1902. Autorem dzieła jest śląski architekt Ludwig Schneider.

Kościół św. Józefa w Katowicach-Załężu – neogotycki katolicki kościół parafialny parafii św. Józefa, mieszczący się przy ulicy Gliwickiej 76 w Katowicach, w dzielnicy Załęże. Powstał on w latach 1898-1900 jako kościół wotywny po katastrofie górniczej w kopalni Kleofas z 4 marca 1896. Kościół został poświęcony 8 listopada 1900, a konsekrowany 29 kwietnia 1902. Autorem dzieła jest śląski architekt Ludwig Schneider.

Historia

Do połowy XIX w. wierni z Załęża przynależeli do parafii w Bogucicach. Od połowy XIX w. wierni uczęszczali do tymczasowego kościoła przy placu Wolności, który został poświęcony w 1860. Dalekie położenie kościoła spowodowało, iż wierni zaczęli zabiegać o odłączenie i utworzenie własnej parafii wraz z kościołem.

Pierwsze plany budowy kościoła w Załężu pojawiły się ok. 1850, kiedy to trwały rozmowy między ówczesnym proboszczem parafii boguckiej Leopoldem Markiefką a właścicielem dóbr załęskich Georgem von Moltke. Rozmowy te zakończyły się fiaskiem.

Powstanie obecnego kościoła wiąże się z działalnością proboszcza parafii boguckiej, księdza Ludwika Skowronka, który w 1894 pod budowę kościoła w Załężu wykupił 3,3467 ha gruntów pod budowę kościoła, plebanii i cmentarza w Załężu. Propozycją ks. Skowronka zatwierdził 27 grudnia 1895 biskup wrocławski kardynał Georg Kopp.

Sprawę budowy kościoła przyspieszyła katastrofa górnicza w kopalni "Kleofas" z 3 marca 1896, w której to w pożarze zginęło 105 górników, głównie z Bogucic, Dębu i Załęża. Podczas pogrzebu proboszcz bogucki ks. Ludwik Skowronek wygłosił ślubowanie wybudowania kościoła, która brzmiała następująco:

W tym samym roku tj, 1 września 1896 erygowano parafię, 15 grudnia tegoż roku powołano Komitet Budowy Kościoła, a budowę kościoła rozpoczęto z dwuletnim opóźnieniem spowodowanym prawdopodobnie brakiem funduszy 15 maja 1898. Kościół budowano z dużym zaangażowaniem ks. Skowronka oraz wiernych z Bogucic i Załęża. Darowizny na rzecz budowy kościoła przekazały również m.in.: Huta Baildon, spółka Georg von Giesche's Erben, Katowicka Spółka Akcyjna dla Górnictwa i Hutnictwa (niem. Kattowitzer Aktiengesellschaft für Bergbau und Eisenhüttenbetrieb) oraz Śląski Fundusz Wolnych Kuksó (niem. Verwaltung des Schlesischen Freikuxgelderfonds) Comiesięcznie, od 1898 do 16 grudnia 1900 zbierano kolektę na budowę świątyni, a przed poświęceniem budynku, 28 września 1900 otworzono kościół dla zwiedzających. Koszt budowy świątyni wyniósł 250 000 marek niemieckich. Poświęcenia kościoła pod wezwaniem świętego Józefa dokonał 8 listopada 1900 ks. dziekan Wiktor Schmidt, natomiast konsekracji dokonał 29 kwietnia 1902 ks. kardynał Georg Kopp. Pierwszym proboszczem został Józef Kubis.

W 2009 w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Katowice na lata 2007-2013 rozpoczęto konserwację elewacji zewnętrznej kościoła, którą ukończono w 2012 przy współudziale Biura Konserwatora Zabytków w Katowicach, Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i parafii. W ramach prac wyremontowano dach i wymieniono spoiny, zrekonstruowano mury, attyki i przypory, a także oczyszczono i wzmocniono elewację zewnętrzną. Wcześniej wykonano też remont wewnątrz, a także konserwację ołtarzy i zakup nowych ławek.

Opis architektoniczny

Kościół parafialny został zaprojektowany przez gliwickiego architekta – Ludwiga Schneidera w styku neogotyckim, na planie krzyża łacińskiego. Świątynia posiada z zewnątrz pseudobazylikowy korpus, a we wnętrzu halowy z transeptem. Jest ona ceglana: elewacja jest pokryta cegłą licówką z dekoracjami z cegły glazurowanej i profilowanej.

Wymiary kościoła:

• długość – 53 m
• szerokość – 30,5 m
• wysokość – 64 m

Elewacja kościoła jest udekorowana fryzami arkadowymi, natomiast fasada jest płaska, dekorowana ornamentami z cegły glazurowanej. Z przodu znajduje się płytka, trójdzielna, otwarta kruchta. Okna kościoła są ostrołukowe. Dach kościoła jest dwuspadowy, kryty blachą (pierwotnie kryty był łupkiem). Kościół zamiast wieży posiada na skrzyżowaniu transeptu z nawą główną smukłą sygnaturkę z zegarem.

Wnętrze kościoła nakryte jest sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Prezbiterium kościoła jest prostokątne, zamknięte ścianą prostą. Wokół niego znajduje się zakrystia i pomieszczenia gospodarcze. Z boku otwierają się do prezbiterium kaplice będące przedłużeniem naw bocznych. Empora znajduje się w północnej stronie kościoła. Prowadzi do niej klatka schodowa znajdująca się w ryzalicie. Przy elewacji frontowej znajdują się dwie wieżyczki z klatkami schodowymi prowadzącymi do chóru.

Wystrój i wyposażenie kościoła

We wnętrzu kościoła znajduje się oryginalny ołtarz wykonany przez C. Buhla oraz pięć ołtarzy bocznych (w tym ołtarze św. Barbary i św. Floriana autorstwa tego samego snycerza). W ołtarzu głównym znajdują się obrazy przestawiające sceny z życia Świętej Rodziny oraz górników autorstwa Juliana Wałdowskiego. Nie zachował się natomiast oryginalny wygląd ołtarza głównego z polichromiami Józefa Krachwitza z Nysy. We wnętrzu świątyni znajduje się też oryginalna ambona, konfesjonały i stacje Drogi Krzyżowej.

Witraże i okna kościoła znajdujące się w nawie głównej kościoła zostały wykonane przez firmę F. Kliem z Raciborza, a wbudowane w drzwiach wejściowych przez wrocławską firmę Adolf Seiler. Witraż w kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej, wykonany przez Adama Bunscha z Krakowa, pochodzi z lat 50. XX w.

W transepcie kościoła znajdują się ołtarze Najświętszego Serca Pana Jezusa i Najświętszej Maryi Panny. Obrazy w ołtarzach zostały namalowane na blaszce miedzianej przez Juliana Wadowskiego z Wrocławia, a rzeźby Chrystusa i apostołów w ogrodzie oliwnym, figury do bocznych ołtarzy i dp groty z Lourdes wykonał Johann Baumeister z Wrocławia.

W latach 70. XX w. w prezbiterium wykonano mozaiki autorstwa A. Kołodziejczyka. Istniały one do 2003, gdyż wraz z remontem świątyni zostało usunięte na wniosek konserwatora zabytków ze względu na swoją niezgodność z historycznym wystrojem.

W kościele została umieszczona tablica upamiętniająca księdza prałata Józefa Kubisa, pierwszego proboszcza w latach 1900−1942 parafii rzymskokatolickiej pw. św. Józefa. Tablicę odsłonięto w sześćdziesięciolecie kościoła i parafii. W kościele znajdują się także tablice upamiętniające górników, którzy zginęli w katastrofie w kopalni Kleofas z 3 na 4 marca 1896; tablice przeniesiono z cechowni zlikwidowanej KWK Kleofas.

W kościele znajdują się cztery dzwony: św. Maryja (833 kg), św. Florian (534 kg), św. Barbara (401 kg) oraz najmniejszy – św. Józef (224 kg). Pierwsze dzwony dla nowego kościoła w Załężu odlano w 1900 w Apoldzie. Wisiały one na wieży, po czym w 1917 zostały zarekwirowane dla potrzeby wojska. Nowe, pochodzące z ludwisarni Karol Schwabe z Białej, zawieszono w 1925. Zostały one ofiarowane przez wiernych parafian. Były to: św. Antoni (704 kg), św. Augustyn (435 kg), św. Jan Chrzciciel (366 kg) i najmniejszy, istniejący do dziś św. Józef. Trzy największe dzwony zostały w czasie II wojny światowej, w 1942, skradzione przez hitlerowców. Trzy nowe dzwony – św. Maryja, św. Florian i św. Barbara, zostały zawieszone w 1959.