Kościół św. Mikołaja z Bączala Dolnego

Kościół z Bączala Dolnego – drewniany, zabytkowy kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Mikołaja Biskupa, wybudowany najpóźniej w 1667 roku w Bączalu Dolnym koło Jasła, od lat 70. XX wieku stoi w MBL w Sanoku.

Kościół stanowi typowy przykład małopolskiego kościoła drewnianego i jest jednocześnie jednym z najcenniejszych zabytków drewnianej architektury sakralnej południowo-wschodniej Polski.

Kościół z Bączala Dolnego – drewniany, zabytkowy kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Mikołaja Biskupa, wybudowany najpóźniej w 1667 roku w Bączalu Dolnym koło Jasła, od lat 70. XX wieku stoi w MBL w Sanoku.

Kościół stanowi typowy przykład małopolskiego kościoła drewnianego i jest jednocześnie jednym z najcenniejszych zabytków drewnianej architektury sakralnej południowo-wschodniej Polski.

Historia

Kościół jako główna świątynia parafii pw. św. Mikołaja w Bączalu Dolnym, wraz z XIV-wieczną kryptą, został wybudowany najpóźniej w 1667 roku o charakterze obronnym z fundacji ówczesnego właściciela Bączala i okolicznych ziem – Jana Łętowskiego. Niektóre źródła wskazują, że od końca XVIII wieku do połowy XIX wieku kościół oraz siedziba parafii położone były na terenie należącym do Bączala Górnego. W 1848 do korpusu kościoła dobudowano murowaną kaplicę o powierzchni 30m2. Świątynia poddana została restauracji w 1865 oraz w 1974 roku. Od 1959 roku wpisany do rejestru zabytków województwa podkarpackiego. Do 1974 stał w sąsiedztwie wybudowanego w latach 1957-1959 roku kościoła parafialnego Imienia Maryi w Bączalu Dolnym. Obecnie, od 1975 roku jako zabytek wysokiej klasy znajduje się w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku stanowiąc jeden ze sztandarowych eksponatów skansenu.

Korpus główny

Były kościół z Bączala Dolnego jest dużą, orientowaną, drewnianą świątynią wzniesioną w tradycji gotyckiej z bali jodłowych ciosanych toporem, na kamiennej podmurówce, o charakterze obronnym (długość od wejścia do tylnej ściany prezbiterium wynosi 20 metrów, a szerokość nawy 10 metrów). Posiada trójdzielną sylwetkę, zamknięte trójbocznie prezbiterium i nawę w konstrukcji zrębowej, zakrystię o wymiarach 5 metrów na 3 metry i skarbczyk oraz przyległą wieżę w konstrukcji słupowo-ramowej, ściany wzmocnione lisicami i dach jednokalenicowy, nad wieżą – namiotowy. Otoczony podcieniami. Oświetlenie wnętrza budowli zapewnia ciąg pięciu okien tylko w południowej ścianie korpusu. Uroku dodają jej podbite gontem dachy i ściany, z wieżyczką na sygnaturkę, również w całości pokrytą gontem. Aktualnie świątynia ta znajduje się w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Wnętrze

We wnętrzu gotycko-barokowego wystroju świątyni na uwagę zasługują:

• barokowy ołtarz główny z obrazem św. Walentego oraz płaskorzeźba antepedium mensy ołtarzowej ukazująca Matkę Bożą, która ofiaruje szkaplerz św. Karmelitance i św. Szymonowi Stockowi, z XVII w.
• późnogotycka belka tęczowa z rzeźbami Maryi i św. Jana z XVI wieku, na której widnieje napis w języku łacińskim "Attendite et videte si est Dolor", który w tłumaczeniu brzmi: "Obaczcie i przypatrzcie się, czy jest boleść jako boleść moja",
• barokowe ołtarze boczne: północny poświęcony Świętej Rodzinie, południowy z obrazami Przemienienia Pańskiego, a w zwieńczeniu Chrystusa Emmanuela w otoczeniu arma Christi,
• krucyfiks z końca XVI wieku lub z pierwszej połowy XVII wieku z bezwłosym Chrystusem,
• późnorenesansowa ambona z XVII wieku, ozdobiona malowidłami z tego samego okresu wraz z późnobarokowym baldachimem zwieńczonym latarnią,
• późnogotycka figura Chrystusa Zmartwychwstałego ustawiona na rokokowej konsoli,
• późnogotyckie portale oraz okucia drzwi wejścia do zakrystii oraz wejścia południowego nawy,
• późnogotycka chrzcielnica ozdobiona w lilie heraldyczne,
• obrazy tablicowe: Cierniem Koronowanie z poł. XVI wieku, oraz trzy obrazy z XVII wieku: ukazujące św. Annę Samotrzeć, św. Antoniego Padewskiego z Dzieciątkiem o wybitnym wydźwięku ikonografii i Ukrzyżowanie opatrzone herbem fundatora - Odrowąż,
• w kruchcie kamienna kropielnica z XVIII wieku,
• bogato rzeźbione ławki,
• aparaty liturgiczne: umbraculum czyli ozdobna zasłona przysłaniająca monstrancje w czasie nabożeństwa,
• ślady pierwotnej polichromii z XVII wieku,
• relikwie: Symplicjusza i Walerego wkomponowane w architektoniczną obudowę ołtarza głównego oraz Wiktoryna w relikwiarzu ustawionym na ołtarzu Przemienienia Pańskiego,
• zabytkowe rzeźbione organy z poł. XVII wieku o prospekcie barokowym, który zdobi złocony ornament podtrzymywany przez parę herm, znajdują się na emporze wspartej drewnianymi filarami,
• w nawie bruk kamienny,
• w okresie bożonarodzeniowym wystawiana jest szopka ludowa autorstwa podkarpackiego rzeźbiarza Karola Breja.

Otoczenie

Obiekt otoczony jest zrekonstruowanym kamiennym murkiem z dwiema bramami wejściowymi: główną - ulokowaną po stronie zachodniej i boczną po stronie północno-wschodniej. W ogrodzeniu kościoła ustawiony jest drewniany krzyż misyjny i niewielkie lapidarium z historycznymi krzyżami i kamieniami nagrobnymi.

Kościół w miniaturze

Kościół z Bączala Dolnego stanowi jeden z miniaturowych obiektów Centrum Kultury Ekumenicznej im. św. Jana Pawła II w Myczkowcach, które gromadzi repliki najstarszych sakralnych obiektów drewnianych z terenu Pogórza, Beskidu Niskiego i Bieszczadów wykonane w odpowiedniej skali (1:25).

Szlak architektury drewnianej

Świątynia znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego - Trasa nr II (sanocko-dynowska), jako jeden z głównych eksponatów w zbiorach MBL w Sanoku.

Związani z kościołem

• Stanisław Bartmiński - pisarz, dziennikarz, kanonik honorowy jarosławskiej kapituły kolegiackiej.
• Stanisław Czerniec - prałat, kanonik honorowy brzozowskiej kapituły kolegiackiej.
• Stanisław Kołodziej - Sługa Boży Kościoła katolickiego, męczennik, więzień Auschwitz i Dachau.
• Ludwik Wypasek - misjonarz, kapłan ze Zgromadzenia Św. Michała Archanioła.
• Florian Zając - kapelan AK, "kapłan wyklęty", więzień Wronek i Rawicza w okresie PRL.

Upamiętnienie

W obrębie kościoła na terenie skansenu został ustanowiony kamień pamiątkowy honorujący Aleksandra Rybickiego, twórcę i pierwszego dyrektora Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, z okazji 100-lecia jego urodzin w 2004.

Wizerunek kościoła w kulturze polskiej

• Świątynia została uwieczniona na znaczku pocztowym o wartości 5 zł wyemitowanym przez Pocztę Polską, w formacie 4.0 x 3.0 cm, który wieńczy inskrypcja: Kościół XVIII w. - Bączal Dolny,
• Kościół stanowi jeden z czołowych obiektów w niemieckim reportażu o II wojnie światowej,
• Obraz z sylwetką drewnianego kościoła z Bączala Dolnego można zaobserwować w kadrze jednego z odcinków serialu Ojciec Mateusz, emitowanego przez Telewizję Polską