Osiedle robotnicze Towarzystwa Akcyjnego Zawiercie

Osiedle robotnicze TAZ (Towarzystwa Akcyjnego Zawiercie) - jeden z najcenniejszych zabytków Zawiercia. Powstało w XIX w. przy nieistniejącej już przędzalni bawełny Towarzystwa Akcyjnego „Zawiercie” założonej w 1833 przez braci Adolfa i Bernarda Ginsbergów - bankierów berlińskich. Było to pierwsze w pełni zorganizowane osiedle w Zawierciu o zabudowie wielorodzinnej. Powstało na przełomie XIX i XX w. Oprócz domów mieszkalnych dla robotników posiadało także budynki funkcjonalne takie jak szpital na 30 miejsc, dom lekarza z gabinetem przyjęć, pralnię, łaźnie, dom ludowy, piekarnię, szkołę i resursę. W skład osiedla wchodziły także: Willa dyrektora TAZ Stanisława Szymańskiego oraz dwa kościoły - rzymskokatolicki - pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła i ewangelicko-augsburski (obecnie budynek Cechu Rzemiosł Różnych). Osiedle wzorowane na podobnych rozwiązaniach w zaborze rosyjskim, ma wartość unikatową. Mimo degradacji w okresie PRL-u nadal stanowi ważny przykład planowej kompozycji w chaotycznej strukturze przestrzennej Zawiercia. Osiedle objęte jest ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków województwa śląskiego.

Osiedle robotnicze TAZ (Towarzystwa Akcyjnego Zawiercie) - jeden z najcenniejszych zabytków Zawiercia. Powstało w XIX w. przy nieistniejącej już przędzalni bawełny Towarzystwa Akcyjnego „Zawiercie” założonej w 1833 przez braci Adolfa i Bernarda Ginsbergów - bankierów berlińskich. Było to pierwsze w pełni zorganizowane osiedle w Zawierciu o zabudowie wielorodzinnej. Powstało na przełomie XIX i XX w. Oprócz domów mieszkalnych dla robotników posiadało także budynki funkcjonalne takie jak szpital na 30 miejsc, dom lekarza z gabinetem przyjęć, pralnię, łaźnie, dom ludowy, piekarnię, szkołę i resursę. W skład osiedla wchodziły także: Willa dyrektora TAZ Stanisława Szymańskiego oraz dwa kościoły - rzymskokatolicki - pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła i ewangelicko-augsburski (obecnie budynek Cechu Rzemiosł Różnych). Osiedle wzorowane na podobnych rozwiązaniach w zaborze rosyjskim, ma wartość unikatową. Mimo degradacji w okresie PRL-u nadal stanowi ważny przykład planowej kompozycji w chaotycznej strukturze przestrzennej Zawiercia. Osiedle objęte jest ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków województwa śląskiego.

Historia

Na przełomie czerwca i lipca 1878 zarząd TAZ rozpoczął rozmowy w sprawie kupna gruntów pod przyszłe osiedle. W 1879 nabył on nieruchomości warte 8700 rubli od bankiera Zygmunta Pringsheima na podstawie aktu notarialnego z dnia 23 lipca, spisanego 4 sierpnia przez notariusza Józefa Zborowskiego w Częstochowie. Osiedle usytuowano na wschód od fabryki i linii kolejowej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Na północy i od wschodu graniczyło ono z dobrami ziemskimi Kromołowa, a od południa było oddzielone rozlewiskiem Warty od obszaru Zawiercia Małego. W pierwszej fazie budowy wytyczono 3 główne aleje ułożone równolegle do siebie; Pierwsza Aleja (Fabryczna), Druga Aleja (Konopacka), Trzecia Aleja (F. Szymańskiego). Przed rozpoczęciem prac budowlanych na posiedzeniu zarządu, postanowiono że budowa domów mieszkalnych ma nastąpić z rozdziałem na regularne ulice i place oraz zapewnieniem przestrzeni na podwórka lub zabudowania gospodarcze przy każdym domu. W tym samym roku rozpoczęto budowę pierwszych domów dla urzędników i robotników. W ten sposób zapoczątkowano budowę osiedla robotniczego.

Do 1894 r wybudowano 53 domy murowane i 14 domów drewnianych. Do 1897 wybudowano kolejne 3 domy murowane i 2 domy drewniane. 29 października 1899 gmina ewangelicka w Zawierciu obchodziła uroczystość oddania do użytku świątyni ewangelicko-augsburskiej. W 1901 otwarto resursę pracowników oficjalistów TAZ w budynku przy ul. Fabrycznej, natomiast w 1907 została otwarta Szkoła Podstawowa nr 2 (obecnie Gimnazjum nr 2). W latach 1908-1910 wybudowano domy położone we wschodniej części osiedla koło Domu Ludowego (obecnie budynek Biedronki), które zostały oddane do użytku w 1910. Około 1938 osiedle robotnicze TAZ posiadało łącznie 80 domów, a mieszkało w nich 867 osób.

W latach powojennych otoczenie dzielnicy uległo znacznym zmianom wskutek dosyć gwałtownej rozbudowy miasta. 24 listopada 1957 oddano do użytku budynek Cechu Rzemiosł Różnych, przebudowany z ruin zniszczonej w czasie II wojny światowej świątyni ewangelicko-augsburskiej. Największe zmiany zaszły w latach 1950-1970; osuszono rozlewisko Warty i rozbudowano południową część parku miejskiego, od południa (przy ul. F. Szymańskiego) i wschodu (ul. S. Moniuszki) wybudowano bloki mieszkalne. Pod koniec lat 90. XX w. wyburzono kilka kamienic przy wschodnim końcu ul. Bohaterów Westerplatte, pod nową zabudowę mieszkaniową.

Zabytki

Zabytkowe budynki funkcjonalne wchodzące w skład osiedla:

• Pałacyk Szymańskiego
• Gimnazjum nr 2 w Zawierciu
• Bazylika kolegiacka Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Zawierciu
• Kościół poewangelicki w Zawierciu

Zobacz także

• Zawiercie
• Ludność Zawiercia