Skałki Twardowskiego

Skałki Twardowskiego – fragment wzgórza zrębowego Krzemionek Zakrzowskich w Krakowie, w sąsiedztwie Zalewu Zakrzówek otoczonego skałami a powstałego w 1990 roku w miejscu dawnego kamieniołomu.

Skałki Twardowskiego – fragment wzgórza zrębowego Krzemionek Zakrzowskich w Krakowie, w sąsiedztwie Zalewu Zakrzówek otoczonego skałami a powstałego w 1990 roku w miejscu dawnego kamieniołomu.

Położenie

Skałki Twardowskiego położone są w północnej części wzgórza zrębowego Krzemionek Zakrzowskich na Zakrzówku w dzielnicy VIII Krakowa. Od Ronda Grunwaldzkiego można dojechać do Skałek ulicami: Monte Cassino, Kapelanka, skąd doprowadza od nich ul. Twardowskiego, natomiast jadąc ul. Kobierzyńska i Ruczaj można dotrzeć do nich od strony zalewu.

Położone są w obrębie Bramy Krakowskiej między Kotliną Oświęcimską i Sandomierską. Leżą na terenie zapadliska przedkarpackiego, utworzonego w epoce trzeciorzędu u stóp formujących się wówczas Karpat fliszowych, a więc należą do regionu podkarpackiego.

Pod względem hydrograficznym obszar znajduje się w zlewisku Bałtyku i dorzeczu Wisły (0,2–2 km od jej koryta). Teren leży na wschodnim skraju Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego i należy do krajobrazów prawnie chronionych.

Budowa geologiczna i rzeźba terenu

Obszar znajduje się na wysokości 200–147 m n.p.m. Wysokości względne sięgają 50 metrów. W rzeźbie powierzchni zaznaczają się przede wszystkim formy tektoniczne. Skałki Twardowskiego to północna część zrębu, zbudowanego z wapieni jurajskich, obciętego wyraźnymi liniami uskoków, co jest doskonale widoczne od strony koryta Wisły. Obniżenia między zrębami tworzą rowy tektoniczne, a wypełnione są osadami morza trzeciorzędowego. Obniżenia tych rowów zapełniają małe potoczki, na przykład potok Ruczaj.

Ponadto widoczne są także liczne formy krasowe, głównie w postaci lejów o głębokości od 1 do 2 metrów. Są one pokryte zwietrzeliną oraz roślinnością trawiastą. Na nagich skałach wapiennych da się zauważyć żłobki i żebra krasowe.

W obrębie Skałek Twardowskiego znajdują się jaskinie, najbardziej znane to: Jaskinia Twardowskiego od strony południowej i Jaskinia Jasna od strony Wisły.

Formy antropogeniczne

Formami stworzonymi w wyniku działalności ludzkiej są:

• kamieniołomy – największy to kamieniołom na Zakrzówku, którego ściany przekraczają wysokość 40 metrów. Eksploatowano w nich wapienie jurajskie dla potrzeb Zakładów Sodowych w Borku Fałęckim
• wały przeciwpowodziowe – zostały usypane w XIX wieku, a ciągną się wzdłuż brzegów Wisły
• nasypy drogowe – mają wysokość od 1 do 2 metrów.

Klimat

W dnie obniżenia tektonicznego oddzielającego Skałki Twardowskiego od Górki Pychowickiej zalega często wilgotne powietrze. Średnie temperatury wynoszą w styczniu -2,5C, a w lipcu +18C, natomiast przeciętne roczne opady – około 700 mm (największe przypadają na lipiec). Przeważają wiatry zachodnie i południowo-zachodnie. Okres wegetacyjny trwa zazwyczaj od 215 do 220 dni.

Roślinność

Przeważa roślinność synantropijna – chwasty, rośliny ruderalne, takie jak łopian, bylica czy komosa. Można również spotkać pozostałości roślinności ciepłolubnej, na przykład macierzankę, przetacznik oraz rojnik. Na lewym brzegu Wisły widoczne są półnaturalne zbiorowiska wiklinowe, wykorzystujące siedliska łęgowe. Wierzchowiznę Skałek Twardowskiego porasta zieleń parkowa wprowadzona tu przez człowieka. Jeśli chodzi o płytkie wyrobiska pozbawione gleby, to zasiedlane są przez gatunki pionierskie, typu brzoza i czarny bez.

Gleby

Na wzgórzach występują płytkie, kamieniste rędziny, w dnie rowu tektonicznego – gleby mułowo-bagienne, a na niskim tarasie wiślanym w obrębie wałów – dość żyzne mady. Na północ od wzniesienia wapiennego są gleby urozmaicone, uprawiane przez człowieka.

Wody

Zbiorniki wód stojących wypełniają wyrobiska dawnych kamieniołomów (w większości o powierzchni kilku arów). Największym zbiornikiem wody jest zalew o powierzchni około 12 hektarów, w którym poziom wody niekiedy ulega zmianie – w niektórych okresach roku maksymalna głębokość dochodzi nawet do 32 metrów.

Krzemionki Zakrzowskie otaczają trzy naturalnie płynące cieki wodne:

• koryto Wisły, której lustro wody znajduje się na wysokości około 200 metrów, szerokość koryta wynosi 100 metrów, a średni przepływ – 200 m3/s;
• rzeka Wilga, której szybkość przepływu wynosi zaledwie 1,3 m3/s;
• potok Ruczaj, zbierający wodę z łąk porastających dno zapadliska tektonicznego i niosący około 20-50 litrów wody na sekundę.

Pan Twardowski

Jak głosi legenda, wśród okolicznych urwisk mistrz Twardowski prowadził szkołę magii i czarnoksięstwa. Pewnego dnia, w wyniku eksplozji laboratorium, powstały skałki, które otrzymały jego imię. W rzeczywistości skałki te zaczęto łączyć z postacią Twardowskiego dopiero pod koniec XIX w., jako że w istocie Twardowski działał na terenie innych skałek – Krzemionek Podgórskich na Podgórzu i tam też była jego pracownia.

Wspinanie

Skałki Twardowskiego (Zakrzówek) są intensywnie wykorzystywane przez krakowskich wspinaczy – na ich terenie znajduje się duża liczba dróg wspinaczkowych, wyposażonych w stałą asekurację. Ze względu na dogodny dojazd, popularność tego miejsca wśród wspinaczy doprowadziła do specyficznej formy erozji – wyślizgania powierzchni skały wzdłuż istniejących dróg wspinaczkowych. W kwietniu 2007 r. i później kręcono tu zdjęcia do filmu Deklaracja nieśmiertelności przedstawiającego sylwetkę czołowego wspinacza Piotra Korczaka.