Śluza Kamienna

Śluza Kamienna – zabytkowy, hydrotechniczny element fortyfikacji miejskich oraz ochrony przed powodziami w Gdańsku, na Dolnym Mieście. Znajduje się pomiędzy bastionem Żubr i bastionem Wilk, w miejscu przecięcia się Motławy z dawną fosą (Opływ Motławy) umocnień miejskich.

Śluza Kamienna – zabytkowy, hydrotechniczny element fortyfikacji miejskich oraz ochrony przed powodziami w Gdańsku, na Dolnym Mieście. Znajduje się pomiędzy bastionem Żubr i bastionem Wilk, w miejscu przecięcia się Motławy z dawną fosą (Opływ Motławy) umocnień miejskich.

Historia

Śluza powstała na początku XVII wieku jako nowy element fortyfikacji miejskich, w trakcie tworzenia nowożytnych umocnień wokół Gdańska. Śluzę Kamienną wybudowano w latach 1619-1623, według projektu Holendrów: Wilhelma Jansena Benninga i Adriana Olbrantsa, pod nadzorem Jana Strakowskiego.

Budowla jest osadzona na umieszczonym na palach ruszcie o bokach 43 m i 27 m, złożonym z płyt kamiennych i bali sosnowych. Ściany wzdłużne stanowią dwa mury oporowe o grubości od 2 m do 2,3 m. Pomiędzy nimi znajduje się trzeci mur, który dzieli śluzę na dwie nierówne części: wschodnią (otwartą, stanowiącą śluzę właściwą) oraz zachodnią (sklepioną, stanowiącą kanał dostarczający wodę na koła młyna). Śluza była zamykana dwiema parami wrót odległymi od siebie o 20 m, z których zachowały się wrota od strony miasta. Nad śluzą znajdował się most zwodzony, który został zastąpiony w połowie XIX wieku stałym.

Dla obrony w 1668 i 1672 śluzę wyposażono w dwie lunety (tzw. Świńskie Głowy), pomiędzy którymi ciągną się dwie kamienne grodzie o długości 100 m, naprowadzające wody Motławy na śluzę. Na końcach grodzi stoją cztery wieżyczki - Cztery Dziewice - które miały uniemożliwiać przejście wrogich żołnierzy po grodziach.

Celem wzniesienia budowli była regulacja stanu wody w fosach i umożliwienie pracy młyna wybudowanego nieopodal śluzy. Młyn pełnił funkcję rezerwową na wypadek, gdyby nieprzyjaciel unieruchomił inne młyny miejskie poprzez zamknięcie kanału Raduni. Możliwe było również skierowanie wody na przedmiejską okolicę, w celu zalania jej w czasie obrony miasta i uniemożliwienia dostępu do miasta od południa. W 1656 armia szwedzka odstąpiła od oblężenia po zalaniu przedpola Gdańska. W czasie sztormów na morzu (cofka) śluza chroniła Żuławy przed powodzią (przed zalaniem wodą morską wtłaczaną na Motławę przez północne wiatry).

Renowację oraz rozbudowę przeprowadził w latach 1710-1711 Jan Charpentier.