Stara Synagoga w Tarnowie

Stara Synagoga w Tarnowie – nieistniejąca synagoga znajdująca się w Tarnowie przy ulicy Żydowskiej.

Synagoga została zbudowana w 1630 roku, na miejscu starej synagogi. Pierwszy raz uległa zniszczeniu podczas pożaru miasta w 1663 roku, po którym Żydzi starali się o zgodę na odbudowę synagogi, którą uzyskali w 1670 roku. W 1793 roku budynek synagogi znacznie rozbudowano, dobudowano od strony zachodniej przedsionek oraz dobudówkę od strony północnej.

W 1814 roku została ponownie uszkodzona podczas kolejnego pożaru miasta. Wówczas doszczętnie spłonęły dwie dobudówki oraz mykwa. Po pożarze pomiędzy 1815 a 1848 rokiem bożnica została odbudowana i znacznie powiększona. Wydłużono wtedy budynek w kierunku zachodnim oraz od strony południowej dostosowano do niego tylne ściany dwóch kamienic. W 1878 roku przeprowadzono generalny remont oraz renowację synagogi.

W latach 80. XIX wieku budynek został rozbudowany o szeroką, piętrową, neoromańską część frontową, a w jej przyziemiu od strony południowej umieszczono salę dla kobiet. Równolegle przebudowano dach oraz attykę. W 1929 roku inżynierowie stwierdzili bardzo zły stan budynku, a w 1935 roku stwierdzono już spękanie elewacji zachodniej i północnej. Podczas II wojny światowej, 8 listopada 1939 roku hitlerowcy spalili synagogę, następnie w 1941 roku wysadzono ją w powietrze i rozebrano jej mury. Do dnia dzisiejszego zachowała się murowana bima w stanie trwałej ruiny.

Stara Synagoga w Tarnowie – nieistniejąca synagoga znajdująca się w Tarnowie przy ulicy Żydowskiej.

Synagoga została zbudowana w 1630 roku, na miejscu starej synagogi. Pierwszy raz uległa zniszczeniu podczas pożaru miasta w 1663 roku, po którym Żydzi starali się o zgodę na odbudowę synagogi, którą uzyskali w 1670 roku. W 1793 roku budynek synagogi znacznie rozbudowano, dobudowano od strony zachodniej przedsionek oraz dobudówkę od strony północnej.

W 1814 roku została ponownie uszkodzona podczas kolejnego pożaru miasta. Wówczas doszczętnie spłonęły dwie dobudówki oraz mykwa. Po pożarze pomiędzy 1815 a 1848 rokiem bożnica została odbudowana i znacznie powiększona. Wydłużono wtedy budynek w kierunku zachodnim oraz od strony południowej dostosowano do niego tylne ściany dwóch kamienic. W 1878 roku przeprowadzono generalny remont oraz renowację synagogi.

W latach 80. XIX wieku budynek został rozbudowany o szeroką, piętrową, neoromańską część frontową, a w jej przyziemiu od strony południowej umieszczono salę dla kobiet. Równolegle przebudowano dach oraz attykę. W 1929 roku inżynierowie stwierdzili bardzo zły stan budynku, a w 1935 roku stwierdzono już spękanie elewacji zachodniej i północnej. Podczas II wojny światowej, 8 listopada 1939 roku hitlerowcy spalili synagogę, następnie w 1941 roku wysadzono ją w powietrze i rozebrano jej mury. Do dnia dzisiejszego zachowała się murowana bima w stanie trwałej ruiny.

Architektura

Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie kwadratu w stylu manierystyczno-barokowym. Sala główna posiadała sklepienie dziewięciopolowe z lunetami oraz z najmniejszym polem środkowym. Przekrycie pola środkowego było znacznie obniżone w stosunku do obiegającego sklepienia kolebkowo-krzyżowego. W zachodniej części znajdował się przedsionek nad którym znajdował się babiniec. Bożnica była trójnawowa.

Bożnica posiadała bardzo bogate wyposażenie, we wschodniej ścianie znajdował się piękny, polichromowany, miedziany, renesansowy Aron ha-kodesz, obok którego znajdowały się dwa XVI-wieczne lichtarze.

Bima

Do dnia dzisiejszego po synagodze jedynie zachował się ceglany baldachim z wewnętrzną spłaszczoną kopułką, wsparty na czterech okrągłych narożnych kolumnach, połączonych archiwoltami pomiędzy którymi stała kiedyś bima. W 1987 roku została poddana konserwacji i przykryta dachem. W 1989 roku umieszczono przy niej granitową tablicę pamiątkową z treścią w językach polskim, hebrajskim oraz angielskim.

W 2006 roku po raz kolejny bima została poddana konserwacji, którą sfinansowała krakowska gmina żydowska, miasto Tarnów oraz prywatny sponsor z Izraela. Wówczas usunięto uszkodzenia, przytwierdzono tynki, osadzono cegły, zdublowano kotwy i wzmocniono całą konstrukcję bimy. Zachowano formę trwałej ruiny, symbolu barbarzyństwa hitlerowskiego. Całość kosztowała około 60 tysięcy złotych. Podczas prac dokonano ciekawego odkrycia, w murze znaleziono monetę – szeląg litewski Jana Kazimierza z lat 60. XVI wieku. Wokół bimy wycięto również spróchniałe topole. W najbliższym czasie planuje się odkopanie fundamentów synagogi i urządzenie na ich miejscu amfiteatru, który posłuży do organizowanych w tym miejscu festiwali żydowskich.

Pojawiły się również koncepcje odbudowy synagogi, lecz niestety ze względu na pobliską zabudowę odbudowa jest niemożliwa. Od strony ulicy Żydowskiej zachował się żelazny, artystyczny płot, będący kiedyś częścią ogrodzenia bożnicy.