

Kościół i klasztor Franciszkanów w Sanoku − neoromański kościół i zespół klasztorny w Sanoku. Podlega franciszkańskiej Prowincji św. Antoniego z Padwy i bł. Jakuba Strzemię Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych w Krakowie Klasztor jest umiejscowiony w sanockiej dzielnicy Śródmieście pod adresem ulicy Franciszkańskiej 7, zaś od strony wschodniej nad stromą skarpą, u podnóża wznoszącą się od ulicy Podgórze w zachodniej części dzielnicy Błonie. Kościół franciszkanów przylega do klasztoru od strony południowej. Wejście główne do świątyni w narożniku południowo-wschodniej pierzei sanockiego rynku. HistoriaPo utworzeniu zakonu franciszkańskiego w 1209, od początku XIII wieku jego przedstawiciele przybywali i rozpoczynali działalność na terenie Polski, w tym na Podkarpaciu w Przemyślu w 1237. Drugim miejscem ich osiedlenia w regionie był Sanok. Klasztor i kościół franciszkański w Sanoku został założony 27 lutego 1377 na mocy przywileju wydanego przez księcia Władysława Opolczyka. Książę nakazał arcybiskupowi lwowskiemu Maciejowi i burgrabiemu sanockiemu Maciejowi uposażyć Franciszkanów w dwór oraz wybudować kościół poza murami miasta. Budowa trwała w latach 1372-1376, a w jej wyniku wzniesiono kościół Najświętszej Marii Panny, który nadano zakonowi minorytów ze Lwowa, tj. franciszkanom sprowadzonym z tego miasta do Sanoka. Organizację kościoła, jak i całej diecezji, przeprowadził w tym czasie Eryk z Winsen. Pierwsze budynki kościoła i klasztoru były drewniane i znajdowały się poza murami miasta, stanowiącymi obecnie dzielnicę Śródmieście. W 1384 siostra Kazimierza Wielkiego i matka króla Ludwika Węgierskiego, Elżbieta Łokietkówna wydała zgodę na przeniesienie siedziby franciszkanów w obręb miasta. W nowym miejscu franciszkanie wybudowali drewniany kościół i klasztor pw. Znalezienia Krzyża Świętego (był konstrukcji drewnianej wraz z murowaną zakrystią). W 1384 pleban kościoła pw. św. Michała usiłował zabrać klasztor, lecz królowa Elżbieta Bośniaczka (żona Ludwika Węgierskiego, a matka królowej Jadwigi) poleciła staroście, radzie i mieszczanom chronić przed plebanem zakonników, których przeniosła spoza murów do miasta. W 1387 Chartman Ghyr kleryk i notariusz publiczny zatwierdził ponownie w Krośnie w obecności biskupa Eryka dokumenty zatwierdzone przez księcia Władysława Opolczyka i królową Elżbietę. W późniejszych wiekach Sanok był kilkakrotnie trawiony przez pożary (w latach 1457, 1470, 1514, 1566). Kolejny z pożarów w 1604, wywołany przez Tatarów, zniszczył kościół. Dwa lata później w 1606 dokonano odbudowy kościoła, ukończonej dzięki staraniom podkomorzego sanockiego Piotra II Bal, w wyniku czego powstała nowa, murowana świątynia. W okresie I Rzeczypospolitej pomieszczenia klasztoru były miejscem odbywania sejmików szlacheckich dla całej ziemi sanockiej (1612). Po raz kolejny zabudowania kościoła i klasztoru zostały zniszczone przez pożar w 1632. W latach 1632-1640 dokonano ponownej odbudowy kościoła i klasztoru wykonanej z kamienia łamanego i datę końcową uznaje się za powstanie obecnego kształtu kościoła i klasztoru. W tych latach powstały też nowe zabudowania klasztorne (drewniane) - od 1717 rozpoczęto zastępowanie ich jednolitą z kościołem konstrukcją murowaną. Kolejne skrzydła czworoboku klasztornego wzniesiono w latach 1722-1747 i 1758-1775. W latach 1676 i 1743 miały miejsce kolejne pożary. W latach 1846-1847 klasztor został przebudowany, wskutek tego dobudowano kondygnację piętrową. W międzyczasie, po spaleniu się sanockiego kościoła parafialnego pw. Michała Archanioła (obecnie parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku), kościół przyklasztorny pełnił funkcję kościoła parafialnego w latach 1782-1886 (w tym okresie gwardianowie klasztoru pełnili jednocześnie urząd proboszcza). W kościele i klasztorze służyło na ogół trzech ojców i dwóch braci, którzy prowadzili także folwark poza miastem. W okresie Austro Węgry władze cesarskie Józefa II Habsburga przejęły część pomieszczeń klasztornych i utworzyły w nich areszt (wobec braku więzienia na terenie miasta) i tzw. sąd cyrkularny (powiatowy), a ponadto skonfiskowały część majątku kościelnego. 9 maja 1872 miał miejsce następny, dewastujący pożar kościoła (spłonęła wówczas niemal 1/3 miasta). Od tego roku dokonano zasadniczej przebudowy (wówczas zostały odbudowane sklepienia i dach). W konsekwencji świątynia utraciła barokowy styl (zmieniono wieżę z barokowym hełmem, boczną kaplicę z kopułą, zaś szczegóły architektoniczne uległy zatarciu). W 1886 ukończono gruntowną przebudowę kościoła, w ramach której odbudowano sklepienia i dach. Do jesieni 1895 dokonano rekonstrukcji zniszczonej w pożarze wieży kościoła (według projektu inż. architekta Władysława Beksińskiego, został podwyższona niemal dwukrotnie)), a w 1896 wzniesiono wieżyczkę na sygnaturkę. Ponowne restauracje kościoła i klasztoru przeprowadzono w 1905 (wówczas zbudowano m.in. hełm wieży) i 1920. W latach 1937–1939 malarską dekorację wnętrza kościoła (polichromie) wykonał sanocki malarz, Władysław Lisowski: nad kaplicą im. św. Maksymiliana Kolbego (dawniej im. Matki Bożej Różańcowej, odnowiona do lipca 2004) znajduje się fresk pt. Św. Franciszek rozsyła zakonników w świat (odmalowane osoby noszą twarze mieszkańców Sanoka: związany z kościołem Antoni Jędrzejowski oraz zakonnicy, organista br. Michał Czyż i zakrystianin br. Metody Wojcieszek, zaś widok na Asyż przypomina panoramę Sanoka); drugie malowidło, umieszczone na łuku łączącym nawę główną z prezbiterium, ukazuje scenę hołdu i uwielbienia składanego przez przedstawicieli różnych stanów społecznych Matce Bożej, a wśród osób uwielbiających są także mieszkańcy miasta, m. in. sam W. Lisowski (klęcząca postać ubrana w kierezję), jego córki Maria i Helena Nehring z dzieckiem na rękach (późniejszy lekarz Jerzy Nehring), adwokat Kazimierz Lisowski z Brzozowa, zamieszkujący przy kościele rzemieślnik Antoni Borczyk (ubrany w czamarę) wraz z rodziną (córki), burmistrz Sanoka, Maksymilian Słuszkiewicz namalowany w stroju szlacheckim i trzymający w dłoni karabelę oraz gwardian konwentu sanockiego o. Teofil Bazan; trzeci obraz to scena odnalezienia Krzyża św. ukazana w nawie głównej (był to wcześniejsze wezwanie kościoła). Malowidła w kruchcie wykonał malarz Włodarski. W 1954 przeniesiono do świątyni z pobliskiej cerkwi greckokatolickiej Sobór Świętej Trójcy odnowioną ikonę Matki Boskiej Łaskawej. Obraz uroczyście wprowadzono do kościoła i poświęcono. Pierwsza historyczna wzmianka o bizantyjskiej ikonie Matki Bożej przywiezionej przez hrabiego Krzysztofa Tarnawskiego spod Moskwy do Sanoka pochodzi z 1596. 3 maja 1956 Sekretariat Episkopatu Polski ustalił drugi tytuł kościoła pw. Matki Bożej Pocieszenia, oprócz istniejącego tytułu Podwyższenia Krzyża Świętego oraz wyznaczył drugą niedzielę maja na uroczystość odpustową. 1 lipca 1969, decyzją bpa Ignacego Tokarczuka, sanoccy franciszkanie prowadzą ponownie parafię erygowaną Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Pocieszenia w Sanoku. W latach 80. XX wieku dach kościoła i klasztoru pokryto blachą miedzianą. W latach 1998-1999 na terenie kościoła przeprowadzono prace archeologiczne i konserwatorskie. Zostały odkryte średniowieczne cmentarzysko i XIV-wieczne mury, a w kaplicy św. Franciszka odsłonięto XVIII-wieczne polichromie. Na początku XXI wieku, w latach 2000–2003 były kontynuowane prace konserwatorskie i remontowe. Zostały odrestaurowane ołtarze i obrazy św. Antoniego Padewskiego (do października 2001) i Matki Bożej Pocieszenia, a w tzw. "kaplicy Ogrójca" wykonano ołtarz ku czci bł. ks. Zygmunta Gorazdowskiego. Przeprowadzono także wiele prac modernizacyjnych i unowocześniających korzystanie ze świątyni pod względem technicznym (ogrzewanie, ławki, posadzka, instalacje, oświetlenie, nagłośnienie, drzwi). U podstawy zabudować klasztoru i kościoła pojawiały się problemy związane z osuwaniem się skarpy. Na przełomie 2004/2005 we wnętrzu kościoła zespół muzyczny Orkiestra Jednej Góry Matragona dokonał nagrań, które zostały wydane na albumie Trans Silvaticus w 2005. 19 marca 2005, dekretem metropolity przemyskiego abpa Józefa Michalika, w przyklasztornym kościele zostało erygowane sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia – Pani Ziemi Sanockiej. ArchitekturaKościół ma charakter orientowany (część prezbiterialna, mieszcząca ołtarz główny, jest zwrócona ku wschodowi). Obecny wygląd kościoła i klasztoru bardzo odbiega od pierwotnego. W szczególności przebudowa z 1872 usunęła barokowy styl obiektu. Zasadniczo wnętrze kościoła składa się z prostokątnego prezbiterium, nawy głównej i dwóch kaplic bocznych. Przez to kościół jako całość zyskał układ poziomy zbliżony do planu krzyża łacińskiego. Okna w kościele zakończone są w sposób półkolisty. Pod kościołem i kaplicami znajdują się krypty. Dolna kondygnacja wieży jest wykonana z kamienia łamanego, zaś dwie górne z cegły. Obecny ołtarz główny został wybudowany na nowo (po pożarze) w 1887, a projekt stworzył Ferdynand Majerski z Przemyśla. W jego centrum, między sześcioma kolumnami spoczywającymi na postumentach znajduje się krucyfiks późnobarokowy (wzmiankowany był w 1694 z racji na jego kult i wota), nad nim gołębica symbolizująca Ducha Świętego, a na szczycie gloria Boga Ojca. Ponad nim na sklepieniu jest przedstawiona Trójca Święta i adorujący ją czterej Ewangeliści. W prezbiterium umiejscowiona jest drewniana chrzcielnica z 1996 (autor Jan Penar, projekt i polichromie Artur Olechniewicz) - na jej ścianach zostali przedstawieni święci związani z zakonem i Sanokiem (św. Franciszek z Asyżu, św. Klara z Asyżu, św. Maksymilian Maria Kolbe, bł. Jakub Strzemię, św. ks. Zygmunt Gorazdowski, słudzy Boży męczennicy: o. Michał Tomaszek i o. Zbigniew Strzałkowski). Po lewej stronie przy połączeniu prezbiterium z nawą główną jest ambona (wykonał ją Ferdynand Majerski, a pierwotnie była po prawej stronie przy wejściu do zakrystii i została przeniesiona w 1887 w obecnie miejsce). Przylegający od południa do kościoła klasztor składał się pierwotnie z trzech skrzydeł wokół wirydarza, natomiast obecnie ma dwa wirydarze. Od odbudowy w XIX wieku budynek klasztoru jest jednopiętrowy. Na parterze są krużganki sklepione krzyżowo, wiodące od strony wirydarza i umożliwiające okrężne przejście łączące kruchtę kościoła (przedsionek przy wejściu do kościoła z Rynku miejskiego) z zakrystią i dalej prezbiterium. W krużgankach (skrzydło wschodnie) jest umiejscowiona kaplica św. Zygmunta Gorazdowskiego (dawniej tzw. "Ogrójec", ufundowana przez rodzinę Rylskich w XIX wieku). W 2012 trwała renowacja polichromii w kaplicy. Ponadto w budynku klasztornym mieści się refektarz (skrzydło południowe), kaplica zakonna i biblioteka. Od końca 2005 na wieży kościelnej funkcjonują dzwony rodzaju carillon (zespół dzwonów wieżowych) w liczbie ośmiu (łączna waga 250 kg), które regularnie, co trzy godziny między 6:00 a 21:00, odgrywają melodię. Obiekty sakralne i zabytki sztuki
Tablice pamiątkowe i informacyjne
Wydarzenia
Gwardianie i prezbiterzyGwardianami klasztoru byli o. Samuel Rajss, o. Alojzy Leopold Jan Karwacki (od 1894 i później po raz drugi). Od momentu powołania parafii funkcję gwardiana pełnili: o. Jakub Półchłopek, o. Alan Chrystek, o. Błażej Wierdak, o. Zygmunt Mojgiert, o. Ludwik Szetela, o. Roman Pałaszewski (1992-1996), o. Edward Staniukiewicz (1996-2000), o. Stanisław Glista (od 2000 do maja 2008, następnie został wybrany gwardianem klasztoru św. Franciszka w Krakowie). W maju 2008 kapituła zwyczajna południowej Prowincji Franciszkanów obradująca w Harmężach dokonała wyboru na kolejną kadencję nowego gwardiana i proboszcza klasztoru w Sanoku. Gwardianem został wybrany o. Zbigniew Kubit (ur. w Krośnie, dotychczas pracujący w parafii św. Franciszka z Asyżu Lwówku Śląskim). W klasztorze pracował o. Benigny Chmura. Grobowiec sanockich oo. franciszkanów znajduje się na Cmentarzu Centralnym w Sanoku. Obecnie wspólnotę braci franciszkanów tworzą: o. Zbigniew Kubit (gwardian i proboszcz, dyrektor Ośrodka Rehabilitacji), o. Andrzej Deptuch (spowiednik, we wspólnocie od 26 lipca 1972), o. Tarzycjusz Cwykiel (duszpasterz), o. Piotr Marszałkiewicz (katecheta w Zespole Szkół nr 1 im. Karola Adamieckiego w Sanoku, duszpasterz klubu hokejowego Ciarko PBS Bank KH Sanok), o. Stanisław Maciaszek (duszpasterz), o. Stanisław Lelito, o. Adam Mikosiak, br Ryszard Nycz (zakrystianin) – stan na 23 lipca 2015. W 2009 sanoccy ojcowie franciszkanie otrzymali Nagrodę Burmistrza Sanoka. Odpusty i uroczystości
|