Rynek w Sanoku

Rynek w Sanoku – kwadratowy rynek w centrum Sanoka.

Rynek w Sanoku – kwadratowy rynek w centrum Sanoka.

Historia

Plac został wytyczony przez władze austriackie po przebudowie miasta w 1786. Pierwotny plan zabudowy rynku powstał w II poł. XIV wieku podczas lokacji miasta w 1339. Przywilej lokacyjny wydany przez księcia Jerzego nakazywał m.in. wzniesienie przez wójta ratusza oraz kramów kupieckich. Dokument ten potwierdził następnie król Kazimierz Wielki w 1366. Późnośredniowieczny rynek sanocki był o wymiarach 20 na 20 prętów (81 × 81 metrów).

Przez kilka wieków rynek służył celom gospodarczym i wojskowym. W każdą środę i piątki odbywały się na nim targi oraz coroczne jarmarki. Okalające sanocki rynek kamienice powstały pod koniec XVIII i początku XIX wieku. W tym czasie mieściły się w nich karczmy i domy zajezdne, zaś ich właścicielami byli głównie Żydzi

W XIX wieku nosił nazwę Plac Misjonalny. Od 1939 do 1944 okupant niemiecki przemianował go na Adolf Hitler Platz; później, do 1989 roku mianowano go jako Plac Rewolucji Październikowej. Obecna długość każdego z boków rynku wynosi 100 m. Plan zabudowy rynku zgodny jest z średniowieczną tradycją wynikającą z prawa magdeburskiego, tj. prostokątnym placem z ratuszem, kościołem usytuowanym przy ulicy wychodzącej z narożnika rynku oraz dwiema ulicami wyprowadzonymi od każdego z boków rynku. Lustracja przeprowadzona w roku 1765 podaje, że ratusz w Sanoku był drewniany o dwóch kondygnacjach, został zbudowany w 1756 po kolejnym pożarze. Przeznaczony był dla sądów miejskich, propinacji i rzeźników. Ratusz ten spłonął w 1782.

Elementami zabudowy rynku jest klasztor i kościół OO. Franciszkanów, sprowadzonych do Sanoka ze Lwowa przez księcia Władysława Opolczyka w 1377. Jest położony jest przy południowo-wschodniej pierzei rynku. W przeszłości był wielokrotnie przebudowywany, a jego obecny kształt architektoniczny pochodzi z 1886.

We wschodniej pierzei rynku znajduje się eklektyczny ratusz miejski przy ul. Rynek 16. Powstał na przełomie XIX i XX w. w wyniku wykupienia przez władze miasta domów o numerach 12 (w 1881), 13 i 14 (w 1908) i opracowaniu przez Władysława Beksińskiego tym budynkom jednolitej fasady. W kolejnych latach ratusz był wielokrotnie przebudowywany. Z lewej strony do ratusza przylega kamienica przy ul. Rynek 14, a symetrycznie z prawej kamienica przy ul. Rynek 18.

Przy zachodniej pierzei rynku w dawnym gmachu rady powiatowej pochodzącym z 1870 mieści się obecnie urząd rady miejskiej i burmistrza Sanok. Obiekt ten połączony jest z wybudowanym w latach 1965-1967. ubiegłego wieku budynkiem, w którym obecnie mieści się starostwo powiatowe. Przy północnej pierzei rynku znajduje się budynek Archiwum Państwowego, w którym do 1939 roku mieściła się synagoga Klaus Sadogóra.

W latach 1969-1971 plac rynku został zrekonstruowany za sprawą Prezydium Miejskiej Rady Narodowej. Od 1998 roku zarząd nad Rynkiem sprawuje miasto Sanok.

Z południowo-wschodniego narożnika rynku wychodzą ulice Franciszkańska oraz Schody Franciszkańskie, z południowo-zachodniego narożnika ulica Jana Grodka przy której znajduje się sanocka fara i ul. 3 Maja, z narożnika północno-wschodniego ulica Zamkowa prowadząca do zamku królewskiego oraz Schody Balowskie, a z narożnika północno-zachodniego ulice Cerkiewna prowadząca do katedry prawosłwnej i Łazienna. Od strony północno-wschodniej rynek styka się z placem św. Jana.

Od listopada 2005 do grudnia 2007 wykonano projekt "Rewitalizacja Rynku i Placu Św. Jana" obejmujący przede wszystkim ich przebudowę, remont elewacji wybranych, modernizację sieci wodociągowej, kanalizacji sanitarnej i deszczowej, instalację oświetlenia (lampy i światła powierzchniowe) oraz wyłożenie kostki brukowej. Przebudowa rozpoczęła się w styczniu 2007 roku.

Rynek nadal służy jako miejsce parad i przysięg wojskowych bądź policyjnych. 8 grudnia 2007 roku, po wielu latach nieobecności, odbyła się na placu przysięga wojskowa 210 żołnierzy 21. Brygady Strzelców Podhalańskich.

Pomniki i upamiętnienia

• Na rynku przed kamienicą przy ul. Rynek 14 znajdują się dwie ławeczki z tabliczkami upamiętniającymi literatów pochodzących z Sanoka:
  • Ławka z tabliczką upamiętniającą Mariana Pankowskiego (1919-2011).
  • Ławka z tabliczką upamiętniającą Kalmana Segala (1917-1980).
• Na rynku przed kamienicą przy ul. Rynek 14 znajduje się Pomnik Zdzisława Beksińskiego upamiętniający artystę malarza, rodowitego sanoczanina Zdzisława Beksińskiego (1929-2005). Autorem rzeźby był Adam Przybysz. Został odsłonięty 19 maja 2012 roku.

Wydarzenia

• Wiosną 1946 sanocki rynek był miejscem publicznych egzekucji na żołnierzach NSZ.
• Od kwietnia 2008 w obszarze rynku działa w Sanoku pierwszy bezpłatny bezprzewodowy internet. Pierwszy hotspot w Sanoku zainstalowano na szczycie ratusza miejskiego. Aby móc skorzystać z bezprzewodowego internetu, musimy posiadać komputer wyposażony w kartę radiową WiFi. Łącząc się z siecią należy wybrać adres logowania sanok.pl i kliknąć przycisk z napisem HOTSPOT. Komputer o standardowym wyposażeniu łączy się z Madrytem z szybkością ponad 4 Mb/s, z Paryżem ponad 5 Mb/s, z Warszawą 10 Mb/s.

Odniesienia w sztuce i kulturze

• W sąsiedztwie ratusza i kościoła Franciszkanów stoi żydowska kamienica, w której mieścił się oddział Banku Wiedeńskiego (Hasek, Banku Krakowskiego). Stacjonował tam sztab Żelaznej Brygady, w skład której wchodził batalion 91. pułku piechoty z Czeskich Budziejowic, służbę odbywał tu Josef Svejk podczas pobytu w Sanoku.
• Kalman Segal. Nad dziwną rzeką Sambation. 1957; Dolina zielonej pszenicy. 1964; Śmierć archiwariusza. 1967; Miłość o zmierzchu. 1962.