Kolegiata Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny

Bazylika kolegiacka Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny w Poznaniu (także pod nazwą: Fara Poznańska) – barokowy kościół farny i zarazem kolegiacki pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa Męczennika w Poznaniu, należący do parafii MB Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny, znajdujący się przy ul. Gołębiej, w jej południowej pierzei, u wylotu ul. Świętosławskiej.

29 czerwca 2010 Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, na mocy szczególnych pełnomocnictw udzielonych przez papieża Benedykta XVI, podniosła kościół do tytułu i godności bazyliki mniejszej.

Bazylika kolegiacka Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny w Poznaniu (także pod nazwą: Fara Poznańska) – barokowy kościół farny i zarazem kolegiacki pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa Męczennika w Poznaniu, należący do parafii MB Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny, znajdujący się przy ul. Gołębiej, w jej południowej pierzei, u wylotu ul. Świętosławskiej.

29 czerwca 2010 Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, na mocy szczególnych pełnomocnictw udzielonych przez papieża Benedykta XVI, podniosła kościół do tytułu i godności bazyliki mniejszej.

Historia

W 1570 biskup Adam Konarski sprowadził do Poznania jezuitów, oddając im kościół pw. św. Stanisława Biskupa. W 1651 rozpoczęto budowę nowego kościoła, którego plany przysłano przypuszczalnie z Rzymu (tradycyjnie za autora projektu podaje się Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego - rektora Kolegium Jezuickiego w Poznaniu i teoretyka architektury). Początkowymi pracami (do 1652) kierował Tomasz Poncino. Szwedzka okupacja (1655-1660) przerwała prace. Po wznowieniu prac budową kierowali Bartłomiej Nataniel Wąsowski, Wojciech Przybyłkowicz i Jan Poradowski. W latach 1696-1701 przy budowie nawy głównej i fasady współpracował z nimi Jan Catenazzi. W 1705 kościół został konsekrowany przez biskupa Hieronima Wierzbowskiego, choć był jeszcze nieukończony. W latach 1727-1732 Pompeo Ferrari zbudował ołtarz główny i główny portal.

Po kasacie zakonu w 1773 i zniszczeniu w 1780 dotychczasowej fary, kościół, na polecenie biskupa Ignacego Raczyńskiego, został przejęty w 1798 przez parafię farną. W drugiej połowie XIX wieku wybito osobne wejścia do naw bocznych, a w latach 1913-1915 przeprowadzono gruntowną renowację pod kierunkiem Mariana Andrzejewskiego. Polichromie odnowił Antoni Procajłowicz. Po wkroczeniu wojsk niemieckich w 1939 kościół został ograbiony, a wnętrze stało się magazynem. Odbudowany został w latach 1948-1950. Prace renowacyjne rozpoczęte w 1990 nadal trwają.

Opis elewacji

Bogato zdobioną różową fasadę z podwójnymi białymi pilastrami ograniczają z obu boków dwie niskie, nie wystające ponad korpus kościoła wieże, zwieńczone miedzianymi hełmami, między którymi znajduje się szczyt o charakterystycznych dla okresu baroku bocznych spływach. Fasada i wieże dzielone są na kondygnacje przez gzymsy. Nad bogatym barokowym portalem znajduje się wnęka z figurą św. Ignacego Loyoli - założyciela zakonu, trzymającego w ręce gorejące serce, zaś u jego stóp orła - symbol Chrystusa walczącego z wężem - symbolem szatana. Pod nim medalion z łacińską inskrypcją: Domus Domini porta coeli (dom Boga i brama do nieba, Rdz 28,17). Po obu bokach mniejsze wnęki z wyobrażeniami św. Wojciecha i św. Stanisława Kostki po lewej oraz św. Stanisława biskupa i św. Alojzego Gonzagi. Powyżej znajdują się jeszcze dwie figury świętych: św. Franciszka Borgiasza i św. Franciszka Ksawerego.

Opis wnętrza

Trzynawowe, bazylikowe z transeptem, który nie wystaje poza nawy boczne. Prezbiterium po stronie południowej zakończone prostą ścianą. Pozorne sklepienie nawy głównej (27 m wysokości), transeptu i prezbiterium kolebkowe z lunetami. Nawy boczne i galerie nad nimi posiadają sklepienia krzyżowe.

Na sklepieniu nawy głównej w każdym przęśle znajdują się trzy sceny z życia św. Stanisława biskupa autorstwa Karola Dankwarta z Nysy (XVIII wiek). W transepcie artysta uwiecznił po stronie zachodniej sceny z życia św. Stanisława Kostki, a po wschodniej św. Ignacego Loyoli. Na przecięciu nawy głównej i transeptu znajdowała się niegdyś apoteoza Trójcy Świętej. Po jej zniszczeniu zastąpiono ją iluzoryczną kopułą namalowaną w 1949 przez Stanisława Wróblewskiego.

Przepiękna dekoracja sztukatorska pochodząca z około 1700 jest dziełem Jana Bianco (renowacja przez zespół Jana Żoka). Nad kompozytowymi kapitelami szesnastu, wykonanych ze sztucznego czerwonego marmuru, kolumn (nie pełnią one żadnej funkcji podporowej) znajdują się 2,5 m figury apostołów i czterech Ojców Kościoła, a nad nimi silnie załamujący się gzyms spod którego wychylają się główki aniołków, w otoczeniu wijących się pnączy, akantu, owoców i kwiatów oraz rogów obfitości. Utrzymana w tym samym stylu dekoracja pokrywa wolne połacie sklepienia i ram malowideł. Nad oknami loggi i arkadami prowadzącymi do kaplic znajdują się parami putta.

Ołtarz główny wykonany według projektu Pompeo Ferrari w swojej centralnej części zawiera obraz "Wskrzeszenie Piotrowina przez św. Stanisława biskupa" pędzla Szymona Czechowicza. Po jego lewej stronie znajduje się rzeźbiarskie powtórzenie motywu z obrazu, zaś po prawej św. Stanisław Kostka odtrąca siedmiogłową bestię. Całość ograniczają proste kolumny dźwigające falujące belkowanie i unoszące się nad nim alegorie wiary i nadziei (kobiety z krzyżem i kotwicą). Ołtarze boczne wykonane są na wzór ołtarzy z kościoła św. Ignacego w Rzymie. Pomiędzy spiralnymi kolumnami znajdują się obrazy św. Ignacego Loyoli, spisującego regułę zakonu jezuitów, oraz św. Stanisława Kostki, przyjmującego komunię z rąk anioła.

Wewnątrz znajdują się również barokowe portrety i epitafia oraz ołtarze poświęcone św. Tadeuszowi Judzie i św. Piusowi X.

Wieniec kaplic

• kaplica św. Jana Franciszka Regis znajduje się tu figura świętego przesłonięta niestety przez obraz św. Maksymiliana Marii Kolbego. Niegdyś rozdawano tu ubogim chleb.
• kaplica św. Rozalii o patronce informują namalowane na sklepieniu łacińskie napisy trzymane przez anioły, natomiast w ołtarzu jej obraz został zastąpiony MB Częstochowską.
• kaplica św. Męczenników Jezuickich znajduje się tu pełna ekspresji średniowieczna rzeźba przedstawiająca ubiczowanie (z 1430). Została tu ona przeniesiona z dawnej fary. Złudzenie optyczne sprawia, że znajdujący się na obrazie w ołtarzu jezuici umęczeni w Japonii zdają się w jej kierunku modlić.
• kaplica św. Franciszka Ksawerego uwagę zwracają tu rzeźby Jozuego i św. Tomasza Apostoła
• kaplica św. Krzyża w ołtarzu obraz Chrystusa w koronie cierniowej z XVII wieku. Powyżej późnogotycki krucyfiks naturalnej wielkości z klęczącą u jego stóp Marią Magdaleną. Na sklepieniu iluzoryczna kopuła.
• kaplica MB Nieustającej Pomocy historia kultu cudownego obrazu Matki Boskiej w poznańskie farze sięga XVII wieku, jednak w XIX wieku obraz zaginął. Dzisiejszy obraz pochodzi z 1952 (koronacja 1961).
• kaplica Wieczystej Adoracji Najświętszego Sakramentu o współczesnym wystroju wnętrza. Jest najstarszą kaplicą wieczystej adoracji w Poznaniu - powstała w 1937 r. z okazji odbywającego się w Poznaniu Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego ku czci Chrystusa Króla. Uroczystego poświęcenia kaplicy dokonał kardynał August Hlond w dniu 27 czerwca 1937 r..
• kaplica św. Józefa
• kaplica św. Michała Archanioła
• kaplica św. Alojzego Gonzagi
• kaplica św. Franciszka Borgiasza

Organy Friedricha Ladegasta

Organy zostały zamówione z inicjatywy proboszcza Waleriana Ziętkiewicza, aby zastąpić dotychczasowy mały i często się psujący instrument. Zaprojektowane i zbudowane przez najlepszego organmistrza Europy końca XIX wieku - Friedricha Ladegasta z Weissenfels w Saksonii. Projekt i wykonanie zajęły mistrzowi cztery lata (1872-1876), a organy oddano do użytku 26 lipca 1876. Kosztowały 24 tys. marek (połowę kwoty - 4000 talarów - podarowała anonimowa starsza kobieta). Drewniana szafa pochodzi z poznańskiego zakładu Józefa Zeylanda (wyk. 1875, snycerz - Teodor Gloger i stolarz Synoracki) wg projektu Oscara Mothesa. Podczas pierwszej wojny światowej wymontowano piszczałki cynowe, które w dwudziestoleciu międzywojennym zastąpiono cynkowymi (remont wykonała firma Alberta Polcyna). Po II wojnie światowej wyremontował je Bronisław Cepka z Popowa koło Wronek. Na szczęście oba remonty nie zmieniły samej konstrukcji. W latach 2000-2001 na podstawie zachowanego projektu Ladegasta oraz projektu szafy przywrócono organom ich pierwotną świetność. Remontu dokonały Firma Alexander Schuke z Poczdamu i Firma Organmistrzowska Marka Cepki z Popowa. Cynkowe piszczałki zastąpiono wykonanymi z 98% angielskiego stopu cyny (pozostałe składniki stopu to ołów, antymon, bizmut, srebro i arsen) Drewniane wykonano z drewna szlachetnych odmian dębu i modrzewia oraz jodły syberyjskiej, wymieniając również elementy skórzane. Przywrócono także pierwotną kolorystykę szafy.

Obecnie organy mają 43 głosy, trzy klawiatury ręczne (manuały) i pedał (klawiaturę nożną). Na zespół brzmieniowy składa się ponad 2600 piszczałek cynowych i drewnianych - najdłuższe mają ponad 5 m długości (kryty głos 32-stopowy), a najkrótsze to pojedyncze centymetry. Traktura gry i registracji instrumentu - mechaniczna, dla II manuału zastosowano wspomaganie dźwignią Barkera. Niektórzy specjaliści oceniają barwę ich dźwięku wyżej, niż sławniejszych organów w Oliwie czy Leżajsku.

W każdą sobotę (a w sezonie letnim codziennie od poniedziałku do soboty), o godzinie 12:15, odbywają się koncerty organowe z udziałem znakomitych wykonawców. Wstęp wolny, dochód z koncertów przeznaczony jest na renowację fary. Po koncertach można zwiedzać podziemia kościoła. Dodatkowo w okresie letnim, w czwartkowe wieczory, odbywają się Staromiejskie Koncerty Organowe.

Legendy

Z organami wiąże się historia pewnej zjawy. Otóż według opowieści zdarza się niekiedy, że podczas prac związanych z organami, na balkonie (na który jest się bardzo trudno dostać), pojawia się pewna nikomu nie znana, ubrana na czarno kobieta. Pojawia się znikąd i tak samo znika. Jest to ponoć duch tajemniczej ofiarodawczyni, który dogląda swojego podarunku.