Kościół parafialny pw. św. Karola Boromeusza w Warszawie znajduje się przy ul. Chłodnej 21 na Mirowie. Wybudowany w latach 1841-1849 w stylu neorenesansowym według projektu Henryka Marconiego.
Miejscowa parafia jest czwartą z kolei (po kościele NMP na Nowym Mieście, katedrze św. Jana i kościele św. Krzyża) parafią katolicką w Warszawie. Jej pierwszą siedzibą był kościół św. Andrzeja na placu Teatralnym, stąd też św. Andrzej pozostaje nadal jej patronem. Po 1815 przeniesiono ją do kościoła reformatów przy Senatorskiej 31, by ostatecznie znaleźć siedzibę w nowym kościele zbudowanym w miejscu istniejącego tu w latach 1820-1840 Placu Pod Lwem.
Kościół, ufundowany przez księżniczkę Klementynę z Sanguszków Małachowską, właścicielkę dóbr lubartowskich, która przeznaczyła na ten cel 200 000 złp, wzniesiony został u zbiegu ulic Chłodnej i Elektoralnej na terenie Placu Pod Lwem, na zakończeniu Osi Saskiej. Kamień węgielny położono 18 sierpnia 1841 roku. Po śmierci Klementyny Małachowskiej w Paryżu 26 grudnia 1841, chwilowo przerwano prace przy budowie. Wtedy rząd postanowił przeznaczyć na budowę początkowo 150 000 złp i powtórnie 117 738 gr. (w październiku 1847). Wzorowany na rzymskiej bazylice Santa Maria Maggiore, zbudowany został na planie krzyża łacińskiego; trójnawowy, płaski strop kasetonowy oparty na żeliwnych kolumnach korynckich.
Fasada flankowana dwiema wieżami, poprzedzona trójarkadowym przedsionkiem. Na fasadzie figury apostołów Piotra i Pawła. Fasadę wieńczy fronton z tympanonem, przedstawiającym patrona kościoła, Carlo Borromiego, udzielającego sakramentu Komunii mieszkańcom Mediolanu w czasie epidemii dżumy w 1567 r. Schody przed głównym wejściem (od zachodu) ozdobione rzeźbami dłuta Ludwika Kaufmana i Pawła Malińskiego wykonanymi w latach 1849-51 i przedstawiającymi Ojców Kościoła, świętych: Augustyna, Ambrożego, Grzegorza i Hieronima.
Współczesny wydarzeniom autor, powołany w przypisach J. Bartoszewicz, tak opisuje wystrój kościoła (pisownia oryginalna z pominięciem kreskowanego é):
A dalej tak opisuje konsekrację kościoła:
W bocznych elewacjach znajdują się zewnętrzne nisze z rzeźbami polskich świętych i błogosławionych (m. in. bł. Wincentego Kadłubka, św. Stanisława Kostki, św. Szymona z Lipnicy, św. Jadwigi Śląskiej, św. Jana Kantego, św. Wojciecha i św. Stanisława).
Przed głównym wejściem figura Matki Boskiej Łaskawej, według projektu Andrzeja Pruszyńskiego, odlana w brązie.
Pierwszym proboszczem sufraganem został ks. Tomasz Chmielewski biskup gracjanopolitański (zmarł w trakcie budowy kościoła w lipcu 1844). Ponieważ po jego śmierci nie było w Warszawie sufragana, parafią rządzili administratorzy. Pierwszym był ks. Jakub Szarkiewicz, profesor byłego uniwersytetu i akademii duchownej, kanonik metropolitalny, który zmarł także w czasie budowy (30 września 1846). Po nim administratorem został ks. Marcin Zarzecki i jemu, zgodnie z ceremoniałem rzymskim, biskup Łubieński przekazał w dniu konsekracji klucze do kościoła.
Kościół wspominany w XIX-wiecznych dziennikach podróży (ul. Chłodna była główną arterią wylotową Warszawy). Restaurowany był w latach 1854, 1870, 1856 i 1870.
W okresie okupacji wokół kościoła istniał tymczasowy cmentarz.
Ołtarz główny nie przetrwał wojny. W prezbiterium po wojnie zawieszono XVII-wieczny obraz "Męczeństwo św. Andrzeja" autorstwa śląskiego artysty Michaela Willmana.
Po klęsce powstania warszawskiego hitlerowcy wysadzili prezbiterium i kaplice boczne. Odbudowany po wojnie (1956). |