Muzeum Więzienia Pawiak

Muzeum Więzienia "Pawiak" – muzeum stanowiące upamiętnienie więzienia Pawiak, działającego w latach okupacji niemieckiej 1939-1944. Jest oddziałem Muzeum Niepodległości. Zostało otwarte zostało 28 listopada 1965 roku. Jego filią jest Mauzoleum Walki i Męczeństwa w al. Szucha 25.

Muzeum Więzienia "Pawiak" – muzeum stanowiące upamiętnienie więzienia Pawiak, działającego w latach okupacji niemieckiej 1939-1944. Jest oddziałem Muzeum Niepodległości. Zostało otwarte zostało 28 listopada 1965 roku. Jego filią jest Mauzoleum Walki i Męczeństwa w al. Szucha 25.

Historia

Muzeum Więzienia Pawiak powstało w 1965 roku z inicjatywy i przy współudziale byłych więźniów politycznych Pawiaka. Całość założenia architektonicznego zaprojektowali prof. dr hab. Romuald Gutt i inż. arch. Mieczysław Mołdawa. Budynek Muzeum wzniesiono na ocalałych fundamentach podziemnych kazamat VII i VIII oddziału więzienia wysadzonego przez Niemców w sierpniu 1944 roku. Wysokość oryginalnych ścian w zrekonstruowanych celach wynosi 1,1 - 1,5 m. Podczas budowy wykorzystano większość znalezionych w czasie odgruzowywania obiektu krat, zawiasów, zamków i okuć oraz zabezpieczono wydobyte z ruin dokumenty, elementy wyposażenia i przedmioty używane przez więźniów.

W skład zespołu pomnikowego Muzeum Więzienia Pawiak wchodzą ponadto: filar stanowiący fragment bramy wjazdowej, Pomnik Drzewa Pawiackiego - brązowa kopia słynnego wiązu, świadka historii - na którym rodziny ofiar od 1945 roku umieszczały tabliczki epitafijne, betonowy mur z blokami piaskowca okalający teren Muzeum, z symbolicznymi rzeźbami projektu prof. Tadeusza Łodziany i prof. Stanisława Słoniny, a także dziedziniec więzienny z pomnikiem - obeliskiem autorstwa Zofii Pociłowskiej.

Na zrekonstruowanym dziedzińcu specjalnie oznaczono za pomocą marmurowych płyt punkty szczególne - zejście do kostnicy od strony ul. Dzielnej, miejsce gdzie na hałdzie gorącego żużlu i popiołu z pieców centralnego ogrzewania oprawcy kazali się czołgać więźniom, oraz miejsce wagi węglowej, na której 6 grudnia 1943 r. publicznie powieszono trzech więźniów za próbę ucieczki.

O deportacjach do obozów przypominają postawione w ostatnich latach na dziedzińcu zewnętrznym przez byłych więźniów tablice upamiętniające.

Po drugiej stronie obecnej alei Jana Pawła II przecinającej dawne tereny więzienia znajduje się, w miejscu gmachu więzienia kobiecego Serbii, płyta upamiętniająca męstwo i cierpienia więźniarek.

W ramach edukacji historycznej Muzeum organizuje:

• w rocznicę akcji pod Arsenałem 26 marca spotkania z harcerzami uczestnikami ogólnopolskiej akcji Arsenał.

• w drugiej połowie września, od paru lat odbywają się Dni pamięci Pawiaka adresowane głównie do młodego pokolenia. Można wysłuchać wykładów znanych historyków, uczestniczyć w lekcjach muzealnych wzbogaconych o programy historyczno-literackie w wykonaniu aktorów scen warszawskich, brać udział w warsztatach przedmiotowo - metodycznych związanych z dziejami Pawiaka i Polskiego Państwa Podziemnego.

Na Pawiaku prowadzone są lekcje muzealne:

• Pokolenie Janka Bytnara
• Etos Polskiego Państwa Podziemnego
• Polskie Państwo Podziemne a Pawiak

W programie lekcji przewidziany jest wykład historyka, zwiedzanie wystawy z możliwością wysłuchania nagrań grypsów i artystyczny spektakl edukacyjny.

Ważnym elementem warsztatu badawczego Muzeum są kartoteki tematyczne i osobowe dotyczące całego okresu funkcjonowania więzienia. Szczególną wagę przywiązujemy do stale powiększającej się kartoteki więźniów z lat 1939-1944 r., użytecznej nie tylko dla historyków - badaczy ale także dla byłych więźniów (m.in. w ich staraniach o odszkodowania). Kartoteka osobowa jest odtworzona w około 50% (oryginalna dokumentacja więzienna Pawiaka tego okresu została przez Niemców zniszczona).

Od 1990 roku Muzeum Więzienia Pawiak wraz z filią Mauzoleum Walki i Męczeństwa w al. Szucha jest oddziałem Muzeum Niepodległości w Warszawie.