Narodowy Bank Polski

Narodowy Bank Polski (NBP) – polski bank centralny z siedzibą w Warszawie. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej. Do zadań NBP należy także: organizowanie rozliczeń pieniężnych, prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi, prowadzenie działalności dewizowej, prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa, regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie, kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego, opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej.

Narodowy Bank Polski (NBP) – polski bank centralny z siedzibą w Warszawie. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej. Do zadań NBP należy także: organizowanie rozliczeń pieniężnych, prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi, prowadzenie działalności dewizowej, prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa, regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie, kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego, opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej.

Historia

Narodowy Bank Polski rozpoczął działalność w 1945, zastępując ówczesny Bank Polski Spółka Akcyjna. Początkowo funkcjonował jako bank państwowy pod nadzorem ministra skarbu. Aż do końca lat 80. zajmował się działalnością ogólnobankową: był monopolistą nie tylko w dziedzinie emisji pieniądza, ale także udzielania kredytu i gromadzenia oszczędności. W czasie przemian ustrojowych wydzielone zostały z niego banki regionalne i komercyjne, a sam NBP zajął się tylko emisją pieniądza i polityką monetarną państwa (funkcja monetarna).

Banki wydzielone z NBP:

• Powszechna Kasa Oszczędności (ob. Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski) – 1987
• Państwowy Bank Kredytowy w Warszawie (PBK, później Powszechny Bank Kredytowy, ob. Bank BPH) – 1989
• Bank Przemysłowo-Handlowy w Krakowie (BPH, ob. Bank BPH) – 1989
• Bank Śląski w Katowicach (BŚ, ob. ING Bank Śląski) – 1989
• Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu (WBK, ob. Bank Zachodni WBK) – 1989
• Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie (ob. Bank Polska Kasa Opieki) – 1989
• Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie (ob. Bank Polska Kasa Opieki) – 1989
• Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi (PBG, ob. Bank Polska Kasa Opieki) – 1989
• Bank Gdański S.A. (BG, ob. Bank Millennium) – 1989
• Bank Zachodni we Wrocławiu (BZ, ob. Bank Zachodni WBK) – 1989
• Polski Bank Inwestycyjny (PBI, później Kredyt Bank, ob. Bank Zachodni WBK) – 1993

1 stycznia 1995 NBP przeprowadził denominację złotego.

Organizacja

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 oraz ustawa o Narodowym Banku Polskim zapewniają NBP mocną pozycję w systemie instytucji publicznych. Ustawowymi organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP.

Podział organizacyjny

• Gabinet Prezesa
• Departament Administracji
• Departament Audytu Wewnętrznego
• Departament Edukacji i Wydawnictw
  • Centralna Biblioteka NBP
• Departament Emisyjno-Skarbcowy
• Departament Informatyki i Telekomunikacji
• Departament Kadr
• Departament Komunikacji i Promocji
• Departament Ochrony
• Departament Operacji Krajowych
• Departament Operacji Zagranicznych
• Departament Operacyjno-Rachunkowy
• Departament Prawny
• Departament Ryzyka Operacyjnego i Zgodności
• Departament Statystyki
• Departament Systemu Finansowego
• Departament Systemu Płatniczego
• Departament Zagraniczny
• Departament Zamówień Publicznych
• Departament Zarządzania Ryzykiem Finansowym
• Instytut Ekonomiczny

Prezes NBP

Prezes NBP jest powoływany na 6-letnią kadencję przez Sejm na wniosek Prezydenta RP. Prezes NBP jest Przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej oraz Zarządu NBP, jest przełożonym wszystkich pracowników NBP oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. Prezes NBP reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych i finansowych.

Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu i Rady Ministrów. W imieniu Rady przedstawia tym organom kwartalne informacje o bilansie płatniczym oraz roczne bilanse należności i zobowiązań płatniczych państwa. Prezes NBP przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym. Ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.

Ta sama osoba nie może być prezesem NBP dłużej niż przez dwie kolejne kadencje (czyli może być przez dwie kadencje z rzędu, trzecią kadencję nie może być, ale kolejne dwie kadencje znowu może itd.). Prezes NBP w swej działalności jest apolityczny, czyli nie może należeć do żadnej partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

Lista Prezesów NBP

1. Edward Drożniak od 13 marca 1945 do 17 marca 1949
2. Witold Trąmpczyński od 27 września 1950 do 18 grudnia 1956
3. Edward Drożniak od 18 grudnia 1956 do 3 czerwca 1961 (drugi raz)
4. Adam Żebrowski od 3 czerwca 1961 do 20 stycznia 1965
5. Stanisław Majewski od 20 stycznia 1965 do 17 września 1968
6. Leonard Siemiątkowski od 17 września 1968 do 29 grudnia 1972
7. Witold Bień od 2 kwietnia 1973 do 30 grudnia 1980
8. Stanisław Majewski od 1 stycznia 1981 do 29 lipca 1985 (drugi raz)
   • jako pełniący obowiązki – Zdzisław Pakuła od 29 lipca 1985 do 12 listopada 1985
9. Władysław Baka od 12 listopada 1985 do 13 lipca 1988
10. Zdzisław Pakuła od 13 lipca 1988 do 12 września 1989
11. Władysław Baka od 12 września 1989 do 17 stycznia 1991 (drugi raz)
12. Grzegorz Wójtowicz od stycznia 1991 do sierpnia 1991
    • jako pełniący obowiązki – Andrzej Topiński od 1991 do 5 marca 1992
13. Hanna Gronkiewicz-Waltz od 5 marca 1992 do 10 stycznia 2001
14. Leszek Balcerowicz od 10 stycznia 2001 do 10 stycznia 2007
15. Sławomir Skrzypek od 11 stycznia 2007 do 10 kwietnia 2010
    • jako pełniący obowiązki – I zastępca Piotr Wiesiołek od 10 kwietnia 2010 do 11 czerwca 2010
16. Marek Belka od 11 czerwca 2010

Rada Polityki Pieniężnej

Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej (RPP) jest coroczne ustalanie założeń i realizacja polityki pieniężnej państwa. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP.

Zarząd NBP

Zarząd kieruje działalnością NBP. W jego skład wchodzi prezes oraz 6-8 członków, w tym 2 wiceprezesów. Członków powołuje i odwołuje prezydent na wniosek prezesa NBP. Do kompetencji zarządu należą:

• okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego
• nadzorowanie operacji otwartego rynku
• ocena funkcjonowania systemu bankowego
• przygotowanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady.

Obecny skład Zarządu NBP

• Marek Belka – prezes NBP, przewodniczący Zarządu NBP od 11 czerwca 2010
• Piotr Wiesiołek – pierwszy zastępca prezesa NBP od 6 marca 2008. W związku katastrofą polskiego Tu-154 w dniu 10 kwietnia 2010 roku Piotr Wiesiołek wykonywał obowiązki prezesa NBP do dnia 11 czerwca 2010 roku
• Witold Koziński – wiceprezes NBP od 24 października 2008
• Jacek Bartkiewicz
• Eugeniusz Gatnar
• Andrzej Raczko
• Paweł Samecki
• Katarzyna Zajdel-Kurowska
• Małgorzata Zaleska

Nadzór bankowy

Od 1 stycznia 2008 funkcje nadzorcze nad polskim sektorem bankowym sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego.

Komitet Inwestycyjny Rezerw Dewizowych

Szczególną rolę przypisano wewnętrznemu organowi banku – Komitetowi Inwestycyjnemu Rezerw Dewizowych.

Działalność

Funkcje podstawowe

Narodowy Bank Polski, jak większość banków centralnych w gospodarkach rynkowych, pełni trzy podstawowe funkcje.

Bank emisyjny. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

Bank banków. NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce.

Centralny bank państwa. NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

Pozostała działalność

• Działalność statystyczna. W ramach działalności statystycznej zbierane, przetwarzane i publikowane są m.in. dane dotyczące: bilansu płatniczego i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, statystyka pieniężna i bankowa, oczekiwania inflacyjne osób prywatnych, inflacja bazowa.

• Analizy i badania ekonomiczne. NBP prowadzi i wspiera działalność analityczną i badawczą w zakresie szeroko rozumianej ekonomii i finansów. Wyniki tej działalności publikowane są m.in. w następujących opracowaniach:
  • Raport o inflacji – kwartalna ocena sytuacji gospodarczej przez Radę Polityki Pieniężnej,
  • Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury – raport kwartalny opracowywany na podstawie wyników badań ankietowych przedsiębiorstw,
  • Sytuacja na rynku kredytowym – wyniki kwartalnej ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych,
  • Raport o stabilności systemu finansowego – publikacja roczna,
  • Bank i Kredyt – recenzowane pismo naukowe o ekonomii i finansach, ukazujące się 11 razy w roku,
  • Materiały i Studia – nieperiodyczne zeszyty prezentujące badania i opracowania naukowe (tzw. working papers)

• Edukacja ekonomiczna. W ramach Programu Edukacji Ekonomicznej podejmowane są działania służące upowszechnieniu tematyki ekonomicznej, zrozumieniu zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej, promocji przedsiębiorczości. Celem działań jest przybliżenie społeczeństwu nie tylko zasad funkcjonowania i roli NBP, ale także popularyzacja wiedzy o szeroko rozumianej ekonomii i finansach. Dotarcie do powszechnego odbiorcy następuje poprzez media, szkolenia, publikacje, konkursy, stypendia oraz Portal Edukacji Ekonomicznej NBPortal. Prowadzi też portal Obserwatorfinansowy.pl.
• Podpis elektroniczny. Bank prowadzi Narodowe Centrum Certyfikacji, pełniące funkcję głównego urzędu certyfikacji w ramach infrastruktury bezpiecznego podpisu elektronicznego w Polsce.

Niezależność NBP

Narodowy Bank Polski, jako bank centralny powinien być niezależny od wpływów politycznych. Stanowisko to podziela również Trybunał Konstytucyjny stwierdzając w wyroku z 28 czerwca 2000 r. wydanym w pełnym składzie (sygn. akt K 25/99, OTK ZU 2000, nr 5, poz. 141):

specyficzna pozycja ustrojowa NBP jako centralnego banku państwa polega z jednej strony na niezależności wobec organów państwowych, z drugiej zaś na „apolityczności” tego banku.

W odróżnieniu od prekursora, Banku Polskiego, oraz niektórych innych banków centralnych jak Fed, NBP nie znajduje się większościowo w prywatnych rękach ani nie ma prywatnych udziałowców.