Park Krajobrazowy Chełmy

Park Krajobrazowy Chełmy – obszar chroniony od 1992 r. Znajduje się na terenie województwa dolnośląskiego, w powiatach: jaworskim, złotoryjskim i legnickim.

Park jest położony we wschodniej części Pogórza Kaczawskiego (Pogórze Złotoryjskie), w Sudetach Zachodnich. Obejmuje również niewielki skrawek Wschodniego Grzbietu Gór Kaczawskich. Na północnym zachodzie w obręb Parku wchodzi skrawek Równiny Chojnowskiej, należącej do Niziny Śląsko-Łużyckiej.

Był to pierwszy park krajobrazowy jaki powstał na terenie byłego województwa legnickiego. Liczne badania potwierdziły odrębność i wyjątkowość tego obszaru. Obszar ten posiada wybitne walory krajobrazowe z unikatowymi w skali europejskiej reliktami działalności wulkanicznej – staropaleozoicznej, permskiej oraz trzeciorzędowej. Teren parku częściowo znajdował się w przeszłości pod panowaniem Cystersów z Lubiąża oraz prowadziły przez niego liczne szlaki handlowe.

Nazwa parku nawiązuje do prasłowiańskiego słowa CHOLMY, używanego jeszcze w średniowieczu, jako nazwa wzgórz wypełniających Park.

• Położenie geograficzne: 51°03′N 16°03′E

• ↑ Edward Wiśniewski, Tomasz Horoszko: Park Krajobrazowy Chełmy, Myślibórz, Wrocław 2013, ISBN 978-83-63166-06-9

Park Krajobrazowy Chełmy – obszar chroniony od 1992 r. Znajduje się na terenie województwa dolnośląskiego, w powiatach: jaworskim, złotoryjskim i legnickim.

Park jest położony we wschodniej części Pogórza Kaczawskiego (Pogórze Złotoryjskie), w Sudetach Zachodnich. Obejmuje również niewielki skrawek Wschodniego Grzbietu Gór Kaczawskich. Na północnym zachodzie w obręb Parku wchodzi skrawek Równiny Chojnowskiej, należącej do Niziny Śląsko-Łużyckiej.

Był to pierwszy park krajobrazowy jaki powstał na terenie byłego województwa legnickiego. Liczne badania potwierdziły odrębność i wyjątkowość tego obszaru. Obszar ten posiada wybitne walory krajobrazowe z unikatowymi w skali europejskiej reliktami działalności wulkanicznej – staropaleozoicznej, permskiej oraz trzeciorzędowej. Teren parku częściowo znajdował się w przeszłości pod panowaniem Cystersów z Lubiąża oraz prowadziły przez niego liczne szlaki handlowe.

Nazwa parku nawiązuje do prasłowiańskiego słowa CHOLMY, używanego jeszcze w średniowieczu, jako nazwa wzgórz wypełniających Park.

• Położenie geograficzne: 51°03′N 16°03′E

Budowa geologiczna

Obszar Parku Krajobrazowego Chełmy leży w obrębie dwóch jednostek geologicznych: metamorfiku kaczawskiego i niecki północnosudeckiej.

Większa część podłoża Parku zbudowana jest ze skał metamorficznych należących do metamorfiku kaczawskiego, a powstałych w dolnym paleozoiku – od kambru po dolny karbon. Są to przede wszystkim zieleńce i łupki zieleńcowe, a ponadto: fyllity, łupki serycytoweh, łupki kwarcowe, łupki krzemionkowe, łupki grafitowe, lidyty, skały zwane melanżami.

Utwory należące do niecki śródsudeckiej występują na dwóch obszarach – w północno-zachodniej i południowo-wschodniej części Parku. W części północno-zachodniej, w rejonie Leszczyny, Wilkowa i Kondratowa są to skały osadowe niecki Leszczyny. Występują tu piaskowce, mułowce i zlepieńce permu dolnego (czerwonego spągowca), wapienie, dolomity, margle, łupki ilaste permu górnego (cechsztynu), czerwone piaskowce triasu oraz jasne piaskowce kredy górnej. W części południowo-wschodniej, w rejonie Pogwizdowa i Kwietnik są to skały osadowe i wulkaniczne rowu Świerzawy: piaskowce, zlepieńce oraz porfiry i ich tufy, powstałe w dolnym permie.

W wielu miejscach starsze skały przebite są przez trzeciorzędowe bazalty, należące do środkowoeuropejskiej prowincji bazaltowej.

Starsze podłoże przykryte jest częściowo przez osady plejstoceńskie – gliny i piaski polodowcowe oraz lessy. W wielu miejscach, a szczególnie obficie w rejonie Nowej Wsi Wielkiej występują głazy narzutowe.

Najmłodsze osady, to holoceńskie piaski, żwiry i mady rzeczne, a także czwartorzędowe gliny zwietrzelinowe.

Niektóre z form geologicznych

• lawy poduszkowe w okolicach Myśliborza, Jakuszowej i Grobli
• piaskowce na Prusickiej Górze,
• głazowisko bazaltowe na Muchowskich Wzgórzach,
• słupy bazaltowe na Czartowskiej Skale, Górzcu, Bazaltowej, Mszanie, Rataju, Radogoście i in.

Rzeźba terenu

Park Krajobrazowy Chełmy obejmuje północno-wschodnią część Pogórza Złotoryjskiego, zwane też Chełmami oraz wschodnią rowu świerzawskiego. Jest to najbardziej górzysta partia Pogórza Kaczawskiego. Od północnego wschodu opada stromą krawędzią uskoku brzeżnego sudeckiego ku Nizinie Śląskiej. Krawędź jest pocięta głębokimi, przełomowymi dolinami potoków. Pozostała część Parku jest pagórkowata i również pocięta dolinami potoków. Najwyższe wzniesienia Chełmów zbudowane są z trzeciorzędowych bazaltów.

Wody

Cały Obszar Parku leży w dorzeczu Kaczawy. Przez park przepływają potoki: Wilcza, Jawornik, Młynówka, a w jego południowej części Nysa Mała.

Flora

Lasy zajmują ok. 55% powierzchni parku. Są to głównie lasy liściaste – dąbrowy, buczyny, grądy i łęgi. Mniejsze powierzchnie zajmują zakrzewienia, łąki i pastwiska, pola orne, obszary zabudowane i drogi.

Na obszarze Parku występuje 75 gatunków objętych ochroną, w tym 64 objęte ochroną ścisłą.

Drzewa

• buk
• dąb szypułkowy
• dąb bezszypułkowy
• grab
• jarząb brekinia
• jesion wyniosły
• jodła
• klon pospolity
• jawor
• lipa drobnolistna
• lipa szerokolistna
• olsza czarna
• olsza szara
• świerk
• wiąz górski
• egzotyczny tulipanowiec amerykański (Sichów)

Pozostałe

• buławnik mieczolistny
• buławnik wielkokwiatowy
• gnieźnik leśny
• jemioła jodłowa
• języcznik zwyczajny
• kosaciec syberyjski
• kozłek bzowy
• kruszczyk szerokolistny
• kukułka bzowa
• kukułka Fuchsa
• kukułka szerokolistna i inne storczyki
• lilia złotogłów
• paprotnik kolczysty
• mieczyk błotny
• mieczyk dachówkowaty
• miodownik melisowaty
• naparstnica zwyczajna
• pełnik europejski
• pierwiosnka lekarska
• podkolan biały
• podkolan zielonawy
• przylaszczka
• śledziennica naprzeciwlistna
• śnieżyca wiosenna
• śnieżyczka przebiśnieg
• ukwap dwupienny
• wawrzynek wilczełyko
• wiciokrzew pomorski
• wyka leśna
• zanokcica
• żłobik koralowy
• zespół rojownika pospolitego

Fauna

Na obszarze Parku zaobserwowano 133 gatunki ptaków.

Ptaki:

• bocian czarny
• derkacz
• dudek
• dzięcioł zielonosiwy
• krzyżodziób świerkowy
• muchołówka białoszyja
• muchołówka mała
• pliszka górska
• puchacz
• sóweczka
• trzmielojad
• zimorodek

Występuje tu 50 gatunków ssaków.

Ssaki:

• borsuk
• dzik
• jeleń
• muflon
• 22 gatunki nietoperzy
• sarna

Występuje tu 13 gatunków płazów.

Płazy:

• kumak nizinny
• salamandra plamista
• traszka zwyczajna

Występuje tu 6 gatunków gadów.

Gady:

• gniewosz plamisty

Inne:

• minóg strumieniowy

Ochrona przyrody

Natura 2000

Prawie cały teren Parku, poza północno-wschodnim i wschodnim skrajem, objęty jest obszarem Natura 2000 "PLH020037 Góry i Pogórze Kaczawskie" o pow. 35.005,3 ha, zajmując jego północną część.

Rezerwaty

Na terenie parku znajduje się 5 rezerwatów przyrody:

• rezerwat przyrody Wąwóz Myśliborski
• rezerwat przyrody Wąwóz Lipa
• rezerwat przyrody Wąwóz Siedmicki
• rezerwat przyrody Nad Groblą
• rezerwat przyrody Mszana i Obłoga (utworzony w 2015 r., najmłodszy rezerwat w województwie)

Niektóre pomniki przyrody

• Małe Organy Myśliborskie]

Miejscowości

w obrębie Parku

• Grobla
• Jakuszowa
• Kłonice
• Kondratów
• Leszczyna
• Muchów
• Myślibórz
• Myślinów
• Nowa Wieś Mała
• Nowa Wieś Wielka
• Pomocne
• Sokola
• Stanisławów

w otulinie

• Bolkowice
• Chełmiec
• Chroślice
• Kopacz
• Krajów
• Krotoszyce
• Kwietniki
• Łaźniki
• Męcinka
• Paszowice
• Piotrowice
• Pogwizdów
• Prusice
• Rokitnica
• Rzymówka
• Sichów
• Sichówek
• Słup
• Wiadrów
• Wilków
• Winnica

Literatura

• Stanisław Jastrzębski: Jawor i okolice, Ossolineum, Wrocław 1973
• Andrzej Grocholski, Edward Wiśniewski: „Przewodnik geologiczny po Parku Krajobrazowym CHEŁMY”, Legnica, Wrocław 1994
• Marek Staffa (red.): Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 7 Pogórze Kaczawskie, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław, 2002, ISBN 83-85773-49-9
• Edward Wiśniewski, Tomasz Horoszko: Park Krajobrazowy Chełmy, Myślibórz, Wrocław 2013, ISBN 978-83-63166-06-9
• Park Krajobrazowy Chełmy, mapa turystyczna, skala 1:50 000, PPWK, Warszawa – Wrocław, wydanie II, 1999
• Park Krajobrazowy Chełmy, mapa geologiczna dla turystów, skala 1:50 000, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 1995, ISBN 83-903704-1-7