Bulwary Wiślane

Bulwary Wiślane – zabytkowe budowle hydrotechniczne o funkcji przeciwpowodziowej w Krakowie wzdłuż rzeki Wisły, pierwotnie przewidywane również do funkcji pomocniczych nabrzeży portowych. Składają się głównie z murów oporowych (górnego, wysokiego oraz dolnego ujmującego koryto rzeki, tworzącego nabrzeże przeładunkowe). W linii górnych murów znajdują się murowane schody terenowe dla pieszych oraz brukowane pochylnie do komunikacji kołowej; bocznice kolejowe na poziomie dolnym nie zachowały się. Zespół XIX-XX-wiecznych bulwarów oraz wałów w granicach administracyjnych Krakowa pełni skutecznie kluczową dla bytu miasta funkcję zabezpieczenia przed powodzią, co wykazały doświadczenia wielkich powodzi m.in. w 1970, 1997 i 2010 roku.

Bulwary wraz z przyległymi fragmentami wałów Wisły, a także Rudawy, wtórnie uzyskały funkcję i status obszarów parkowych, stanowiąc obecnie popularne miejsce rekreacyjno-wypoczynkowe zarówno dla krakowian, jak i przyjeżdżających turystów. Znajdują się tu liczne alejki spacerowe, a wzdłuż biegną drogi rowerowe.

Bulwary Wiślane – zabytkowe budowle hydrotechniczne o funkcji przeciwpowodziowej w Krakowie wzdłuż rzeki Wisły, pierwotnie przewidywane również do funkcji pomocniczych nabrzeży portowych. Składają się głównie z murów oporowych (górnego, wysokiego oraz dolnego ujmującego koryto rzeki, tworzącego nabrzeże przeładunkowe). W linii górnych murów znajdują się murowane schody terenowe dla pieszych oraz brukowane pochylnie do komunikacji kołowej; bocznice kolejowe na poziomie dolnym nie zachowały się. Zespół XIX-XX-wiecznych bulwarów oraz wałów w granicach administracyjnych Krakowa pełni skutecznie kluczową dla bytu miasta funkcję zabezpieczenia przed powodzią, co wykazały doświadczenia wielkich powodzi m.in. w 1970, 1997 i 2010 roku.

Bulwary wraz z przyległymi fragmentami wałów Wisły, a także Rudawy, wtórnie uzyskały funkcję i status obszarów parkowych, stanowiąc obecnie popularne miejsce rekreacyjno-wypoczynkowe zarówno dla krakowian, jak i przyjeżdżających turystów. Znajdują się tu liczne alejki spacerowe, a wzdłuż biegną drogi rowerowe.

Historia

Przebieg głównego koryta Wisły na obszarze Starego Miasta wielokrotnie zmieniano. Do XIII w. rzeka płynęła swym dzisiejszym korytem, jednak na krótko po lokacji miasta w 1257 r, celem przybliżenia rzeki do wytyczonego wówczas centrum miasta, postanowiono wybudować zaporę między Skałką a Dębnikami. Odcięte w ten sposób koryto zasilane było wodami rzeki Wilgi, a po powstaniu miasta Kazimierz w 1335 r. nazwano je Zakazimierką. Główny nurt Wisły natomiast skierowany został za Wawelem na wschód, wzdłuż dzisiejszych Plant Dietlowskich i dalej Aleją Daszyńskiego (wbrew nazwie, Wisła nigdy nie płynęła wzdłuż dzisiejszej ulicy Starowiślnej). Nad płynącą tamtędy Wisłą przerzucono Most Królewski na Stradomiu i most kolejowy w Grzegórzkach.

Minęło kilka wieków do czasu gdy postanowiono przywrócić dawne koryto Wisły. Tak zwana wówczas Stara Wisła została zasypana w latach 1878-80, tworząc dzisiejsze Planty Dietlowskie i Aleję Daszyńskiego. Umożliwiło to uregulowanie rzeki w jej współczesnym korycie w latach 1905-09 i jednocześnie utworzenie bulwarów wiślanych. Oddanie do użytku Stopnia Wodnego Dąbie w 1961 r. (w ramach budowy Drogi Wodnej Górnej Wisły) podniosło lustro wody w centrum Krakowa, wzbogacając walory krajobrazowe rzeki i zwiększając atrakcyjność bulwarów.

Na obszarze Bulwaru Czerwieńskiego, w miejscu dzisiejszej ulicy Retoryka, do Wisły uchodziła rzeka Rudawa (zwana Młynówką Królewską). Zasypano ją w latach 1903-12, kierując w miejsce dzisiejszego koryta uchodzącego przy Bulwarze Rodła.

W 1991 r. bulwary wiślane Starego Miasta, Zwierzyńca, Podgórza i Dębnik administracyjnie podzielono na mniejsze odcinki i nadano im nazwy (znosząc dawne nazwy: M. Zyblikiewicza, B. Drobnera i Z. Sakiewicza). Bulwary w kolejności od góry rzeki to:

• na lewym brzegu: Bulwar Rodła, Bulwar Czerwieński, Bulwar Inflancki, Bulwar Kurlandzki,
• na prawym brzegu: Bulwar Poleski, Bulwar Wołyński, Bulwar Podolski.

Bulwary wiślane stanowią obiekt techniki urbanistycznej na trasie Krakowskiego Szlaku Techniki utworzonego 6 kwietnia 2006 r. Prowadzi nimi także rekreacyjny Szlak rowerowy bulwarów wiślanych stanowiący część europejskiej drogi rowerowej EuroVelo 4.

W 2009 r. uruchomiono w Krakowie tramwaj wodny, którego przystanki znajdują się m.in. na bulwarach: Rodła ("Flisacka"), Czerwieńskim ("Most Dębnicki"), Inflanckim ("Paulińska") i Wołyńskim ("Most Grunwaldzki"). Pozostałe przystanki to: "Galeria Kazimierz" na Grzegórzkach, "Most Kotlarski" na Zabłociu, "Tor kajakarstwa górskiego" oraz "Tyniec Klasztor".

Zabudowa

Bulwary poniżej zostały wymienione w kolejności od góry rzeki:

Brzeg lewy

Bulwar Rodła

Bulwar ten rozlega się wzdłuż lewego brzegu Wisły, w dzielnicy Zwierzyniec, pomiędzy ujściem rzeki Rudawy, a mostem Dębnickim. Znajdują się przy nim przystanie klubów sportowych: AZS-AWF oraz Nadwiślan.

Bulwar ten w większości stanowi obszar trawiasty łagodnie nachylony ku Wiśle, oddzielony od wyższego poziomu miasta stylowym murem przeciwpowodziowym zbudowanym w latach 1905-09. Wzdłuż bulwaru, nad samą rzeką prowadzi alejka spacerowa.

Bulwar Czerwieński

Bulwar ten rozlega się wzdłuż lewego brzegu Wisły, w dzielnicy Stare Miasto, pomiędzy mostami Dębnickim a Grunwaldzkim. W tym miejscu nad brzegiem Wisły znajduje się Wawel, a także 3 pomniki Bronisława Chromego, w tym Smoka Wawelskiego i psa Dżoka. Od 2008 r. znajduje się na nim także aleja gwiazd. Nabrzeże jest miejscem cumowania licznych barek.

Niegdyś rozciągała się tu położona u stóp Wawelu dzielnica Rybaki, gdzie znajdowały się browary i domki rybaków. Wzmiankowana w 1644 roku jurydyka Rybaki-Podzamcze została zniesiona w roku 1801. Pamiątką po niej była brukowana ulica Rybaki, biegnąca po południowo-zachodniej stronie Wawelu. W XVIII i XIX w. stały w tym rejonie otoczone ogrodami liczne murowane i drewniane domki oraz dworki z charakterystycznymi łamanymi dachami polskimi, nadające okolicy podmiejsko-wiejski charakter. Dworek taki stał np. przy drodze nad Wisłą, prowadzącej ku Skałce. Zabudowa ta zaczęła znikać już w XIX w., w związku z prowadzonymi w Krakowie pracami upiększającymi, ale ostatnie tego typu obiekty, jak np. dworek Zielińskich (ówczesna ul. Rybaki nr 4), zostały rozebrane dopiero ok. roku 1914. Przestała istnieć również ulica Rybaki, dając miejsce przyszłym bulwarom. Obecna ulica Rybaki biegnie wzdłuż Bulwaru Inflanckiego, około kilometra dalej w dół rzeki, między ulicami H. Wietora i Krakowską.

Bulwar Czerwieński to najpopularniejszy bulwar wśród turystów i Krakowiaków, którzy w piękną pogodę tłumnie tu biwakują nad tzw. zakolem Wisły. Wraz z Bulwarem Poleskim (znajdującym się po przeciwnej stronie Wisły), bulwar ten stanowi scenę lub (w zależności od roku) widownię corocznego widowiska Wianki. Odbywają się tu także inne liczne imprezy cykliczne i okolicznościowe.

Bulwar ten, poprzecinany licznymi alejkami spacerowymi, w większości stanowi obszar trawiasty, łagodnie schodzący ku brzegowi Wisły. Cumują tu liczne barki-restauracje, odpływają rejsowe statki do Tyńca, a także znajduje się tu główny przystanek tramwaju wodnego.

Bulwar Inflancki

Bulwar ten rozlega się wzdłuż lewego brzegu Wisły, w dzielnicy Stare Miasto, pomiędzy mostami Grunwaldzkim a Józefa Piłsudskiego. W tym miejscu nad brzegiem Wisły znajduje się m.in. kościół na Skałce.

Na przedłużeniu ulicy Skawińskiej znajdował się drewniany Most Skawiński, wiodący w stronę Skawiny i Myślenic – został on spalony w 1657 r. przez opuszczających miasto po Potopie Szwedów (wraz z innymi krakowskimi mostami). Został on zastąpiony przeprawą promową, która nie ciesząc się popularnością, wkrótce została zlikwidowana.

Bulwar ten, poprzecinany licznymi alejkami spacerowymi, w większości stanowi obszar trawiasty. W północnej części łagodnie schodzi ku brzegowi Wisły, a w południowej część górną od dolnej rozdziela stylowy mur zbudowany w latach 1905-09.

W kwietniu 2009 r. uruchomiona została zakotwiczona na Bulwarze Inflanckim platforma widokowa unoszona przez balon 150 m nad ziemią. Była to pierwsza taka platforma w Polsce. Rozciągał się z niej widok zarówno na Kazimierz jak i na Stare Miasto z Wawelem, a przy dobrej widoczności dostrzec można było nawet Tatry. Loty odbywały się do stycznia 2010 r, po czym nastąpiło trwające półtora roku przenoszenie platformy na drugą stronę rzeki (na Bulwar Wołyński).

Bulwar Kurlandzki

Bulwar ten rozlega się wzdłuż lewego brzegu Wisły, w dzielnicy Stare Miasto, pomiędzy mostami Józefa Piłsudskiego a mostem kolejowym w Zabłociu. Znajduje się przy nim Most Powstańców Śląskich. Nabrzeże jest miejscem cumowania licznych barek.

Na całej długości bulwaru, jego część górną od dolnej rozdziela stylowy mur zbudowany w latach 1905-09 z licznymi łączeniami w postaci schodów i zjazdów.

Przy tym bulwarze do roku 1925 stał Most Podgórski, łączący go z Bulwarem Podolskim. Świadczą o tym do dziś pozostawione przyczółki po obu stronach rzeki. Obecnie znajduje się w tym miejscu pieszo-rowerowa Kładka Ojca Bernatka.

Brzeg prawy

Bulwar Poleski

Bulwar ten rozlega się wzdłuż prawego brzegu Wisły, w dzielnicy Dębniki, pomiędzy mostami Dębnickim a Grunwaldzkim. W tym miejscu nieopodal brzegu Wisły znajduje się Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej "Manggha". Wraz z Bulwarem Czerwieńskim (znajdującym się po przeciwnej stronie Wisły), bulwar ten stanowi scenę lub (w zależności od roku) widownię corocznego widowiska Wianki.

Bulwar ten w większości stanowi obszar trawiasty łagodnie nachylony ku Wiśle, oddzielony od wyższego poziomu miasta stylowym murem zbudowanym w latach 1905-09. Wzdłuż bulwaru prowadzą alejki spacerowe.

Przy bulwarze tym pod wpływem procesu akumulacji rzecznej, tworzy się jedyna w Krakowie piaszczysta plaża, która jednak ze względu na stosunkowe zanieczyszczenie wody w Wiśle nie ma zastosowania rekreacyjnego. Piasek w tym miejscu jest regularnie usuwany z uregulowanego koryta rzeki przy pomocy pogłębiarek.

W okolicy dzisiejszej ul. Zamkowej, do lat czterdziestych XX w. linia brzegowa znacznie silniej zakrawała się w głąb rzeki. Na istniejącym tu wówczas cyplu, w latach 1891-1938 stała willa Rożnowskich – budynek o charakterystycznym zamkowym wyglądzie.

Bulwar Wołyński

Bulwar ten rozlega się wzdłuż prawego brzegu Wisły, w dzielnicy Podgórze, pomiędzy Mostem Grunwaldzkim a ujściem rzeki Wilgi. Ujście to tworzy malowniczy cypelek połączony z sąsiednim Bulwarem Podolskim równie stylowym Mostem Retmańskim. Przy Bulwarze Wołyńskim znajduje się też charakterystyczna dla tego miejsca bryła dawnego Hotelu Forum (później Sofitel).

Bulwar ten, poprzecinany licznymi alejkami spacerowymi, w większości stanowi obszar trawiasty, łagodnie schodzący ku brzegowi Wisły.

Co roku od kilku lat pod hotelem Forum na tych bulwarach na przełomie kwietnia i maja stacjonuje charakterystyczny lunapark z Holandii oferujący wiele atrakcji zarówno dla dzieci jak i dla młodzieży i dorosłych. Stałymi atrakcjami lunaparku są: Project 1 czyli wielkie wahadło, młot Extrem, karuzela Break Dance, Autodrom i wiele innych. Co roku owy lunapark przyciąga wiele chętnych, często z okolicznych miast.

Na bulwar ten do lipca 2011 r. trwało półtoraroczne przenoszenie balonowej platformy widokowej z Bulwaru Inflanckiego (patrz: Bulwar Inflancki). Obecnie balon odbywa codzienne turystyczne loty ograniczone jedynie pogodą.

Bulwar Podolski

Bulwar ten rozlega się wzdłuż prawego brzegu Wisły, w dzielnicy Podgórze, pomiędzy ujściem rzeki Wilgi a mostem kolejowym w Zabłociu. Znajdują się przy nim mosty Józefa Piłsudskiego i Powstańców Śląskich.

Przy tym bulwarze do roku 1925 stał Most Podgórski, łączący go z Bulwarem Kurlandzkim. Świadczą o tym do dziś pozostawione przyczółki po obu stronach rzeki. Obecnie znajduje się w tym miejscu pieszo-rowerowa Kładka Ojca Bernatka.

Zlokalizowany był tu także Port Solny – ważne miejsce w historii krakowskiego (a wcześniej: podgórskiego) przemysłu.

Bezpośrednio przy bulwarze tym znajdują się następujące budynki:

• Kamienica Aleksandrowiczów – zabytkowy budynek dominujący w panoramie Podgórza widzianej z przeciwległego brzegu Wisły.
• Elektrownia podgórska – leżąca na trasie Krakowskiego Szlaku Techniki elektrownia komunalna miasta Podgórze, wybudowana w latach 1899-1900. Obecnie trwa budowa kompleksu muzealnego Tadeusza Kantora, otaczającego dawne budynki elektrowni.