Kamienica Powiśle

Kamienica przy alei 3 Maja 2 w Warszawie – kamienica położona na warszawskim Powiślu przy alei 3 Maja, wzniesiona w latach 1923–1931 po północnej stronie wiaduktu mostu Poniatowskiego między ulicami Wybrzeże Kościuszkowskie i Ignacego Potockiego.

Kamienica przy alei 3 Maja 2 w Warszawie – kamienica położona na warszawskim Powiślu przy alei 3 Maja, wzniesiona w latach 1923–1931 po północnej stronie wiaduktu mostu Poniatowskiego między ulicami Wybrzeże Kościuszkowskie i Ignacego Potockiego.

Historia i mieszkańcy

Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa „Domy Spółdzielcze” powstała 4 maja 1923 roku. Spółdzielnia w 1929 rozpoczęła budowę domu przy al. 3 Maja 2 w Warszawie pod nazwą „Powiśle”, która zakończona została w 1931 roku. Projektantem domu był inż. arch. Wincenty Oczykowski, a kierownikiem budowy Jan Zacharzewski. Przedwojenny adres budynku to aleja 3 Maja 2/4/6.

Jest to wielka, 5-6-kondygnacyjna kamienica ze 196 mieszkaniami w 11 klatkach. Ze względu na ogromną kubaturę, jak na przedwojenne warunki, była wtedy nazywana „Pekinem”.

Do spółdzielni tej należeli od jej powstania m.in.:

• Tomasz Arciszewski, lider PPS–WRN, premier rządu RP na uchodźstwie
• Jan Maurycy Borski, znany przedwojenny publicysta
• Stanisław Dubois, działacz PPS, poseł na Sejm w II RP, publicysta (mieszkał tu w latach 1931–1940),
• Eleonora Gałecka-Strug,
• Helena Hołówko,
• Aleksandra z Giedroyciów Korczewska,
• Jan Kwapiński, działacz PPS, poseł na Sejm w II RP, prezydent Łodzi, wicepremier rządu RP na uchodźstwie
• Piotr Matejko i później jego syn Aleksander Matejko, profesor socjologii
• Maciej Nowicki, architekt
• Kazimierz Pużak, działacz PPS, poseł na Sejm w II RP, sądzony w procesie szesnastu
• Hanna Szapiro-Sawicka, działaczka komunistyczna, pierwsza przewodnicząca Związku Walki Młodych
• Sylweriusz Treugutt,
• Michał Sapieha,
• Maria Wittek, pierwsza Polka mianowana generałem Wojska Polskiego, która mieszkała w tym domu w latach 1929–1975,
• Jadwiga Zan.

W domu Spółdzielni mieściło się archiwum PPS prowadzone przez Teresę Perlową oraz Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci.

W okresie do października 1943 w kamienicy tej mieszkał 10-letni Marek Hłasko ze swoją matką Marią.

W pierwszym dniu powstania warszawskiego – po załamaniu się ataku na przyczółek mostu Poniatowskiego – w budynku Spółdzielni zostali odcięci żołnierze AK 1138 i 1139 plutonu 3. kompanii zgrupowania „Konrad”. Zostali oni rozstrzelani przez Niemców pod arkadami wiaduktu 2 sierpnia 1944 roku. Zginęli wtedy: ppor. Stanisław Aksentowicz ps.„Sawa”, plutonowy pchor. Zdzisław Gadkowski ps. „Prus I”, plut. pchor. Józef Horecki-Skowronek ps. „Boruta”, kpr. pchor. Eugeniusz Dąbrowski ps. „Korda”, szef kompanii st. sierżant Stanisław Mrozowski ps. „Dąb”, strz. Edward Krowicz ps. „Długi”, strz. Jan Terlecki ps. „Matros”, strz. Tadeusz Zawadzki ps. „Szpindel”, strz. „Antoś”, strz. „Mirek”, strz. „Wukner”, strz. „Skalny”, strz. „Czarny”, bracia „Żbik I” i „Żbik II” oraz dwaj powstańcy o nieznanych nazwiskach ani pseudonimach.

Kamienica przetrwała II wojnę światową (mimo wysadzenia wiaduktu mostu Poniatowskiego), choć była częściowo wypalona.

Pod koniec lat 70. w mieszkaniu Elżbiety Regulskiej drukowano i składano niezależne wydawnictwa, m.in.: Robotnika, Głos i inne. W nocy 13 grudnia 1981 roku drzwi do tego mieszkania zostały wyłamane przez Milicję Obywatelską, która internowała właścicielkę wraz ze Stanisławem Kusińskim.

W domu tym mieszkali również m.in.:

• Wanda Kamińska – nestorka polskiego taternictwa
• Tomasz Lis z Hanną Smoktunowicz
• Janina Pudełek – profesor historii i teoretyk baletu
• Zbigniew Religa (w latach 1962–2009).

Stan obecny

Spółdzielnia – za dbałość o dom – uzyskała dyplom uznania Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaciół Warszawy. Budynek jest znany z odtworzonych, zabytkowych wind (podobnie jak kamienica przy alei 3 Maja 5).

W 2009 roku dom uzyskał tytuł „Mister kwiatów 2009” w XXVI edycji konkursu „Warszawa w kwiatach” organizowanego przez Prezydent Warszawy Hannę Gronkiewicz-Waltz.

Obecnie (w 2013 roku) w domu tym mieści się również kilkanaście zakładów usługowych.

Dom został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 10990, jednak w późniejszym okresie został z niego usunięty.

Prezesem Zarządu Spółdzielni (KRS 0000056285) jest Andrzej Olbryś.

Tablice pamiątkowe

Na południowo-zachodnim narożniku budynku znajdują się 4 tablice pamiątkowe, poświęcone mieszkańcom kamienicy.

1. W 1957 roku odsłonięto tablicę poświęconą Stanisławowi Dubois
2. W 1999 roku została odsłonięta tablica poświęcona Marii Wittek
3. Tablica poświęcona prof. Relidze została odsłonięta 7 marca 2013 roku, w przeddzień 4. rocznicy jego śmierci.
4. W listopadzie 2013 roku na ścianie domu odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Kazimierzowi Pużakowi, Tomaszowi Arciszewskiemu i Janowi Kwapińskiemu, zasłużonym dla Polskiego Państwa Podziemnego i Rządu Polskiego na uchodźstwie, współzałożycielom SBM „Domy Spółdzielcze” w Warszawie.

Tablice, w kolejności od lewej do prawej:

Zobacz również

• Zdjęcia kamienicy przed wojną na stronie warszawa1939.pl