Aleja 3 Maja

Aleja 3 Maja w Warszawie – jedna z ulic warszawskiego Powiśla. Aleja 3 Maja ma długość ok. 650 m.

Aleja 3 Maja biegnie prostopadle do Wisły pod Mostem Poniatowskiego od Wisłostrady (jednak bez przejazdu) do Skarpy Wiślanej.

Aleja 3 Maja w Warszawie – jedna z ulic warszawskiego Powiśla. Aleja 3 Maja ma długość ok. 650 m.

Aleja 3 Maja biegnie prostopadle do Wisły pod Mostem Poniatowskiego od Wisłostrady (jednak bez przejazdu) do Skarpy Wiślanej.

Historia

Droga od Solca do Nowego Światu została przeprowadzona w latach 1823–1824. Droga prowadziła w wykopie – wśród 4 rzędów drzew – do portu nad Wisłą, wielu nadbrzeżnych składów drzewnych i dzielnicy przemysłowej południowego Powiśla. Nowa ulica została nazwana „Nową Drogą Jerozolimską”, a nieoficjalnie była zwana Drogą Steinkellera od nazwiska właściciela młyna parowego Towarzystwa Wyrobów Zbożowych (który zbudowano tu w latach 1826–1827) i innych zakładów przemysłowych, zbudowanych wzdłuż południowej strony drogi. Około 1838 roku ulica została przedłużona o ok. 170 m od Solca do nabrzeża. W 1845 roku ulica została przecięta torami kolejki łączącej fabrykę wagonów z portem. Zakłady przemysłowe przy „Nowej Drodze” zostały przejęte w połowie XIX w. przez Bank Polski, a następnie przez znanego bankiera warszawskiego Jana Gotliba Blocha, który przekształcił je w koszary. Około 1900 roku na odcinku dzisiejszej alei 3 Maja przeprowadzono poważne prace wodociągowe. Nad ulicą w latach 1904–1913 wybudowano 700-metrowy wiadukt Mostu Poniatowskiego, zasypując jednocześnie wcześniejszy wykop. Most został wysadzony przez Rosjan w 1915 roku. Ulicę tę postanowiono nazwać aleją 3 Maja z okazji obchodów 125-lecia uchwalenia Konstytucji 3 maja. W dniu 3 maja 1916 roku władze Warszawy podjęły decyzję, że przedłużenie Alei Jerozolimskich na odcinku od Nowego Światu do Mostu Poniatowskiego będzie nosić nazwę „Aleja 3 Maja”. Most odbudowano w latach 1920–1927. Wzdłuż alei 3 Maja wybudowano kilka domów spółdzielczych, m.in. na terenie byłych koszar Blocha. Most został powtórnie zniszczony przez Niemców w 1944 roku

W 1946 roku wzdłuż ulicy ułożono tory tramwajowe oraz wybudowano tymczasową zajezdnię „Solec” obsługującą tramwaje jadące ulicami Książęcą, Ludną i Solcem, i dalej Nowym Światem i Mostem Poniatowskiego na Pragę. Zajezdnia, oddana do użytku 22 lipca 1946 roku, istniała do 1960 roku. Około 1950 roku nazwę alei 3 Maja zachowano jedynie dla części ulicy, od Wybrzeża do ul. Smolnej na Skarpie. W wyniku remontu nawierzchni w 2005 roku przedwojenny bruk zastąpiono asfaltem, a jedynie przed kamienicą nr 5 zachowano fragment historycznych kocich łbów z torem tramwajowym. Wiadukt i Most Poniatowskiego wpisane są do rejestru zabytków. W latach 90. zamknięto wjazd od strony Wisłostrady.

Aleja 3 Maja – ze względu na swój specyficzny charakter – stawała się wielokrotnie sceną akcji wielu znanych polskich filmów. Tu m.in. kręcono sceny do:

• kryminałów telewizyjnych „Kobra”
• serialu Ekstradycja 3 (mieszkanie Beaty przy al. 3 Maja 7/51, pod którym na Halskiego czatował Sumar; odcinki 7. i 8.)
• kultowej komedii Stanisława Barei z 1978 roku Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz?.

Kamienice stojące przy alei 3 Maja są znane z zabytkowych wind. Takie windy pracują m.in. w budynkach przy al. 3 Maja 2 i 5.

Ważniejsze obiekty

Dom przy alei 3 Maja 2

Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa „Domy Spółdzielcze” powstała 4 maja 1923 roku Spółdzielnia w 1929 rozpoczęła budowę domu przy al. 3 Maja 2 w Warszawie pod nazwą „Powiśle”, która zakończona została w 1931 roku. Projektantem domu był inż. arch. Wincenty Oczykowski, a kierownikiem budowy Jan Zacharzewski. Przedwojenny adres budynku to aleja 3 Maja 2/4/6.

Jest to wielka kamienica (dziś z zabytkowymi windami) ze 196 mieszkaniami w 11 klatkach.

Do spółdzielni tej należeli od jej powstania m.in.:

• Tomasz Arciszewski,
• Jan Maurycy Borski,

• Stanisław Dubois (mieszkał tu w latach 1931–1940),

• Eleonora Gałecka-Strug,
• Helena Hołówko,
• Aleksandra z Giedroyciów Korczewska,
• Jan Kwapiński,
• Piotr Matejko i później jego syn Aleksander Matejko,
• arch. Maciej Nowicki,
• Kazimierz Pużak,
• Hanna Szapiro-Sawicka,
• Sylweriusz Treugutt,
• Michał Sapieha,

• Maria Wittek, która mieszkała w tym domu w latach 1929–1975,

• Jadwiga Zan.

W domu Spółdzielni mieściło się archiwum PPS prowadzone przez Teresę Perlową oraz Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci.

W okresie do października 1943 w kamienicy tej mieszkał 10-letni Marek Hłasko ze swoją matką Marią.

W pierwszym dniu Powstania Warszawskiego – po załamaniu się ataku na przyczółek Mostu Poniatowskiego – w budynku Spółdzielni zostali odcięci żołnierze AK 1138 i 1139 plutonu 3. kompanii zgrupowania „Konrad”. Zostali oni rozstrzelani przez Niemców pod arkadami wiaduktu 2 sierpnia 1944 roku. Zginęli wtedy: ppor. Stanisław Aksentowicz ps. „Sawa”, plutonowy pchor. Zdzisław Gadkowski ps. „Prus I”, plut. pchor. Józef Horecki-Skowronek ps. „Boruta”, kpr. pchor. Eugeniusz Dąbrowski ps. „Korda”, szef kompanii st. sierżant Stanisław Mrozowski ps. „Dąb”, strz. Edward Krowicz ps. „Długi”, strz. Jan Terlecki ps. „Matros”, strz. Tadeusz Zawadzki ps. „Szpindel”, strz. „Antoś”, strz. „Mirek”, strz. „Wukner”, strz. „Skalny”, strz. „Czarny”, bracia „Żbik I” i „Żbik II” oraz dwaj powstańcy o nieznanych nazwiskach ani pseudonimach.

Pod koniec lat 70. w mieszkaniu Elżbiety Regulskiej drukowano i składano niezależne wydawnictwa, m.in. Robotnika, Głos i inne. W nocy 13 grudnia 1981 roku drzwi do tego mieszkania zostały wyłamane przez Milicję Obywatelską, która internowała właścicielkę wraz ze Stanisławem Kusińskim.

W okresie późniejszym w domu tym mieszkali m.in.:

• Wanda Kamińska – nestorka polskiego taternictwa
• Tomasz Lis z Hanną Smoktunowicz
• Zbigniew Religa (w latach 1962–2009).

7 marca 2013 roku, w przeddzień 4. rocznicy śmierci prof. Religi, na ścianie domu odsłonięto tablicę pamiątkową.

Spółdzielnia – za dbałość o dom – uzyskała dyplom uznania Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaciół Warszawy.

W 2009 roku dom uzyskał tytuł „Mister kwiatów 2009” w XXVI edycji konkursu „Warszawa w kwiatach” organizowanego przez Prezydent Warszawy Hannę Gronkiewicz-Waltz.

Obecnie (w 2013 roku) w domu tym mieści się również kilkanaście zakładów usługowych.

Dom został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 10990.

Dom przy alei 3 Maja 5

Przy al. 3 Maja 5 znajduje się dom, który został wpisany do rejestru zabytków w lipcu 2011 r.. Budynek powstał w 1931 roku jako kamienica Spółdzielni Mieszkaniowej „3-ego Maja”. Do dziś zachowało się wiele elementów pierwotnego wystroju kamienicy: schody z lastriko, metalowa balustrada przy schodach z drewnianym uchwytem, sprawna winda z kryształowymi lustrami i ławeczką obitą skórą oraz elementy zabytkowej stolarki, np. drzwi do niektórych mieszkań.

Kamienicę zaprojektował znany warszawski architekt Wacław Weker w duchu funkcjonalizmu. Weker był członkiem Spółdzielni Mieszkaniowej „3 Maja 5”, która zleciła mu zaprojektowanie kamienicy. Oryginalny projekt budynku do dziś przechowywany jest w archiwum spółdzielni.

W budynku tym przez ponad 10 lat (w latach 1934–1944) mieszkała Mieczysława Ćwiklińska.

Podczas okupacji budynek został włączony w obręb tzw. dzielnicy niemieckiej. Do zamieszkanych przez Polaków mieszkań zostali dokwaterowani Niemcy. Podczas powstania warszawskiego w jedną z klatek trafiła niemiecka bomba, jednak pozostałe dwie zachowały się w dość dobrym stanie. Na tyle dobrym, że wiosną 1945 roku do budynku zaczęli wracać przedwojenni mieszkańcy.

Inne ważniejsze obiekty

Przy alei 3 Maja znajdują się m.in.:

• na początku ulicy, w arkadach Mostu Poniatowskiego – miejsce straceń z okresu II wojny światowej, tekst na tablicy: „Tu 1944 roku w okresie powstania hitlerowcy rozstrzeliwali patriotów polskich w tym 15 żołnierzy z plutonów 1138 i 1139 kompanii 3 Zgrupowania III "Konrad" Armii Krajowej”. Tablica ta 21 marca 2012 roku uległa zniszczeniu w wyniku odpadnięcia od filaru mostu. W październiku 2012 roku została zastąpiona nową tablicą
• al. 3 Maja 1 – stacja benzynowa Orlen (adres – ul. Wioślarska b/n)
• al. 3 Maja 1 – stacja obsługi samochodów – serwis samochodów Land Rover i Jaguar firmy Autoreduta
• al. 3 Maja 3b – cukiernia „Piast” – Pracownia Mistrzów Cukiernictwa Zygmunt Wypych i Synowie
• al. 3 Maja 5a, 7b, 12 – budynki Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej „Powiśle”
• al. 3 Maja 5b – apteka i pracownia poligraficzna „Maxcopy”
• al. 3 Maja 7 – wpisany do rejestru zabytków pod nr. 9710 , wybudowany w 1932 roku według projektu J. Steinberga
• al. 3 Maja 14 – wpisany do rejestru zabytków pod nr. 10736
• wzdłuż alei 3 Maja pod Mostem Poniatowskiego, na odcinku między ul. Solec a ul. Kruczkowskiego mieści się Centrum Handlowe „Arkada” (adres: ul. Solec 81b)
• al. 3 Maja róg Kruczkowskiego (Kruczkowskiego 8) – Nordic Park – duży biurowiec o powierzchni ponad 18 tysięcy m².
• tuż pod skarpą znajduje się wybudowana w 1962 roku stacja kolei średnicowej Warszawa Powiśle. W budynku kasowym stacji znajduje się klubokawiarnia Warszawa Powiśle (oficjalny adres – ulica Kruczkowskiego 3b).
• w czasie budowy linii średnicowej w latach 20. XX wieku wyburzono jeden z pawilonów szpitala Polskiego Czerwonego Krzyża zbudowany pomiędzy rokiem 1897 a 1914, między mostem Poniatowskiego a pozostałymi budynkami kompleksu tego szpitala.

Komunikacja

Aleją 3 Maja obecnie (2013) nie kursują żadne środki komunikacji miejskiej (do 1960 roku kursował tam tramwaj linii nr 9, zjeżdżający ulicą Książęcą z Placu Trzech Krzyży do pętli na Solcu, pod wiaduktem Mostu Poniatowskiego).