Pomnik Peowiaka

Pomnik Peowiaka (właśc. Pomnik Poległych Żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej) – monument znajdujący się w Warszawie na placu Stanisława Małachowskiego, przed gmachem Zachęty.

Pomnik Peowiaka (właśc. Pomnik Poległych Żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej) – monument znajdujący się w Warszawie na placu Stanisława Małachowskiego, przed gmachem Zachęty.

Historia pomnika

Pomnik ku czci żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej, którzy zginęli w latach 1914 – 1921, jest dziełem rzeźbiarza Edwarda Wittiga.

Pomnik przedstawia umierającego nagiego wojownika z opadającą do tyłu głową trzymającego w lewej dłoni krótki miecz. Pierwowzorem tej rzeźby była wykonana w 1926 mniejsza figura „Umierającego bohatera" będącej fragmentem rzeźby „Walka" z grobowca porucznika „Wojsznara” Jana Zdanowicza-Opielińskiego w kwaterze 195 POW warszawskiego cmentarza Powązkowskiego.

Pomnik został odsłonięty 11 listopada 1933. Stanął w miejscu, w którym w 1918 Józef Piłsudski z balkonu Pałacu Kronenberga odbierał defiladę oddziałów POW.

Monument przetrwał działania wojenne we wrześniu 1939, jednak w roku 1940 został usunięty przez władze niemieckie.

Po wojnie na terenie pałacu Królikarni na Mokotowie odnaleziono lekko uszkodzony cokół granitowy pomnika. Rzeźbę zrekonstruowali rzeźbiarze Marek Moderau i Zbigniew Mikielewicz na podstawie fragmentów gipsowego modelu przechowanych w warszawskim Muzeum Narodowym oraz fotografii. Odtworzony pomnik został uroczyście odsłonięty 10 listopada 1999.

Ocena krytyki

Pomnik spotkał się z przeważnie niechętnymi wypowiedziami krytyki. Zarzucano autorowi, że posłużył się repliką wcześniejszego dzieła. Julian Tuwim wziął udział w dyskusji satyrycznym dwuwierszem „Na pomnik Peowiaka”:

Przed „Zachętą” spoczywa biedny paralityk.

Broń nas, Boże, od takich istot choro-wittyg.