Sanktuarium Nowych Męczenników

Kościół Świętych Polskich Braci Męczenników w Bydgoszczy – kościół położony w Bydgoszczy, którego patronem jest Pięciu Braci Męczenników. Od 2000 r. Sanktuarium Nowych Męczenników.

Kościół Świętych Polskich Braci Męczenników w Bydgoszczy – kościół położony w Bydgoszczy, którego patronem jest Pięciu Braci Męczenników. Od 2000 r. Sanktuarium Nowych Męczenników.

Położenie

Kościół znajduje się przy ul. ks. Jerzego Popiełuszki 3, na osiedlu Wyżyny w Bydgoszczy.

Historia

Starania o budowę kościoła katolickiego w rejonie dzisiejszych Kapuścisk i Wyżyn sięgają okresu międzywojennego. Przed 1939 r. zawiązał się na Kapuściskach komitet budowy kościoła. Planowano wznieść obiekt na skarpie pradoliny bydgoskiej, bliźniaczy do tego, który w 1925 r. stanął na Siernieczku. Do budowy nie doszło wskutek wybuchu II wojny światowej. Po wojnie erygowano parafię pw. św. Józefa Rzemieślnika, której przyznano były kościół ewangelicki przy ul. Toruńskiej.

Tymczasem w latach 50. na Kapuściskach, a w 60. i 70. również na Wyżynach powstały wielotysięczne osiedla mieszkaniowe. Jednak na erekcję nowych parafii nie wyrażały zgody ówczesne władze państwowe. Wtedy z inicjatywy prymasa Wyszyńskiego zaczęły powstawać ośrodki duszpasterskie, które pełniły posługi parafialne. Jeden z nich powstał na Wyżynach. W 1973 r. po wielu zabiegach, w kontekście odwilży politycznej władze zgodziły się na budowę pierwszego po wojnie nowego kościoła w Bydgoszczy. Powstała idea budowy obiektu pod wezwaniem Świętych Polskich Braci Męczenników, który czciłby pamięć bydgoskich ofiar hitlerowskiego terroru. Inicjatorem budowy świątyni był osobiście kardynał Stefan Wyszyński prymas Polski.

Projekt zlecono jednemu ze specjalistów budownictwa sakralnego - prof. Leopoldowi Taraszkiewiczowi z Politechniki Gdańskiej. Prace konstrukcyjne wykonał inż. Tadeusz Lisiewicz z Bydgoszczy, projektantem wystroju wnętrz był Kazimierz Gąsiorowski z Warszawy, a roboty budowlane nadzorował inż. Henryk Misterek z Bydgoszczy. Władze miasta przyznały lokalizację przy ul. Szpitalnej. Jednak teren przeznaczony pod zabudowę wymagał specjalnego posadowienia obiektu, wobec czego blisko rok wbijano ręcznie 250 pali w podłoże.

15 sierpnia 1976 roku erygowana została na Kapuściskach i Wyżynach nowa parafia pod wezwaniem Św. Polskich Braci Męczenników. Jej proboszczem został ks. Romuald Biniak, któremu zlecono zadanie wybudowania nowego kościoła. Była to pierwsza parafia w Bydgoszczy, która po II wojnie światowej otrzymała pozwolenie na budowę świątyni. W dekrecie ustanawiającym nową parafię o tak niezwykłym wezwaniu prymas Wyszyński napisał: "Świątynia ta ma upamiętniać po wieczne czasy wszystkich bezimiennych Polaków, którzy oddawali swoje życie za wiarę i ojczyznę, a nie zostali wyniesieni na ołtarze."

Po budowie plebanii w 1977 r., 15 kwietnia 1978 roku w obecności prymasa Polski, odbyło się uroczyste wmurowanie kamienia węgielnego, który sprowadzono z ołtarza katedry romańskiej w Gnieźnie. Obiekt zaprojektowano w nurcie architektury nautologicznej („statek żaglowy”). Łącznie jego powierzchnia jest równą tej, jaką ma bydgoska bazylika.

10 czerwca 1978 r. stanął pierwszy człon kościoła - kaplica Nawiedzenia Matki Boskiej, zwana małym kościołem. W tym samym dniu nastąpiło wprowadzenie obrazu Matki Boskiej będącego wierną kopią Obrazu Częstochowskiego sporządzoną przez prof. Marię Torwirt z Torunia. Następnie rozpoczęła się budowa okalających ją kręgów - północnego i południowego. Kolejnym budowanym obiektem była wieża oraz główny amfiteatralny gmach kościoła z chórem muzycznym. 18 września 1980 roku obraz Matki Boskiej, krzyże i dzwony konsekrował prymas Wyszyński.

Gmach świątyni budowano od początku systemem gospodarczym bez udziału przedsiębiorstw budowlanych, rękami ochotników – zarówno robotników, jak i inżynierów, konstruktorów i artystów.

Pierwszą Mszę św. w nowo zbudowanej świątyni odprawił ks. kard. Józef Glemp, który również 23 stycznia 1986 r. ją uroczyście konsekrował.

W 1985 r. przed kościołem został poświęcony pomnik ks. Jerzego Popiełuszki, który odprawił tu swoją ostatnią mszę św. przed swą męczeńską śmiercią. W 1986 r. zbudowano dom dla sióstr Urszulanek posługujących w parafii. Z kolei w 1995 r. zostały poświęcone organy zbudowane ku czci ks. J. Popiełuszki.

Związki z ks. Jerzym Popiełuszką

Kościół Św. Braci Męczenników był ostatnią świątynią, w której modlił się ks. Jerzy Popiełuszko przed zamordowaniem go przez oficerów SB. Zaproszony przez Duszpasterstwo Ludzi Pracy, przybył do Bydgoszczy 19 października 1984 r. O godz. 18.00 sprawował swoją ostatnią mszę św., prowadził rozważania i odmawiał różaniec. Jego ostatnie słowa podczas rozważań brzmiały: "Módlmy się abyśmy byli wolni od lęku i zastraszenia, ale przede wszystkim od żądzy odwetu i przemocy". Około godziny 20 wieczorem udał się wraz z kierowcą Waldemarem Chrostowskim w drogę powrotną do Warszawy. Na drodze między Bydgoszczą, a Toruniem trzej oficerowie Służby Bezpieczeństwa: Grzegorz Piotrowski, Leszek Pękala i Waldemar Chmielewski zatrzymali samochód księdza i po kilkukrotnym pobiciu na trasie, już zabitego zrzucili z tamy włocławskiej do rzeki Wisły. Wiadomość o mordzie wstrząsnęła głęboko opinią publiczną w kraju i na świecie.

Martyrologia księdza, kapelana Solidarności w wymowny sposób komponuje się z wezwaniem i patronami świątyni. 6 czerwca 2010 r. ks. Jerzy Popiełuszko został beatyfikowany.

Sanktuarium Nowych Męczenników

Od samego początku istnienia, świątynia stała się ośrodkiem myśli patriotycznej związanej z męczeństwem narodu polskiego. W latach 80. była kościołem, w którym ludzie wiary owiani duchem "Solidarności" modlili się za Ojczyznę. Przy kościele skupiły się stowarzyszenia kombatanckie, które zbudowały wokół świątyni symboliczne groby oraz tablice upamiętniające bohaterów walki o wolną Polskę: m.in. tablice upamiętniające pobyt ks. Jerzego Popiełuszki, Sybiraków, pomordowanych w Katyniu, krzyż ofiary Oświęcimia, harcerzy i inne.

Podczas podróży Jana Pawła II do Polski w 1999 r. Bydgoszcz otrzymała miano Stacji Nowych Męczenników. 7 czerwca 1999 r. podczas mszy św. na lotnisku w Bydgoszczy papież nawiązał do symboliki, którą reprezentowało wezwanie kościoła oraz wezwał do upamiętnienia męczenników, którzy oddali życie za wiarę. W odpowiedzi na ten apel, w rocznicę pielgrzymki papieża 7 czerwca 2000 r. arcybiskup gnieźnieński Henryk Muszyński oficjalnie podniósł świątynię do godności Sanktuarium Nowych Męczenników. Ma ono upamiętniać męczeńską historię Polski, związaną z Ewangelią Jezusa Chrystusa. W kaplicy papieskiej złożono również pamiątki po obecności Jana Pawła II w Bydgoszczy.

Relikwie Świętych Polskich Braci Męczenników

Wezwanie kościoła jest osobistym pomysłem prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego, który chciał upamiętnić prześladowanych dla sprawiedliwości Polaków i uznał ziemię bydgoską za szczególnie predystynowaną dla tego celu. Kult Pięciu Braci Męczenników: Benedykta, Jana, Mateusza, Izaaka i Krystyna zamordowanych w terenie święto-wojciechowym pod Międzyrzeczem przez zbójców w 1003 r. rozwinął się w Polsce i Czechach w XI wieku. W 1038 r. relikwie Pięciu Męczenników wywieźli z Gniezna do Pragi Czesi podczas wyprawy łupieżczej do Polski. Stamtąd w 1987 r. prymas Czech kard. Franciszek Tomaszek ofiarował je dla nowego kościoła bydgoskiego. Obecnie relikwie są wystawione do publicznej czci w kaplicy Miłosierdzia Bożego.

Architektura

Forma architektoniczna świątyni symbolizuje ewangeliczne spotkanie barek na jeziorze. Rzut poziomy tworzą cztery wycinki koła o różnych promieniach. Ściany rozgraniczające te wycinki, przechodzą w części nad dachami w trójkątne, wydęte żagle. Poniżej wierzchołków masztów osadzono platformę, przypominającą bocianie gniazdo, a stanowiącą podstawę dla dzwonnicy. Między żaglami rozpięto krzyże greckie. Na osi podłużnej rozmieszczone są dwa kościoły o kształtach amfiteatralnych, zaś na osi poprzecznej dwa wycinki zamykające okręgi, mieszczące sale katechetyczne, kaplice, zakrystię oraz ciągi komunikacyjne. W dekoracji wnętrza i elewacji budowli wykorzystano technikę ceramicznej płaskorzeźby.

Powierzchnia zabudowy świątyni wynosi 3,5 tys. m2, co odpowiada powierzchni bydgoskiej bazyliki św. Wincentego a’Paulo. Wieża dzwonnica ma wysokość 29,5 m. Kościół może pomieścić 2 do 4 tys. osób.

Kościół wykazuje powiniowactwo do pochodzącej z 1971 r. świątyni pw. Najświętszej Marii Panny Królowej Różańca w Gdańsku-Przymorzu, również autorstwa Leopolda Taraszkiewicza.

Części składowe kościoła

• Krąg główny - kościół nabożeństw świątecznych pw. Św. Polskich Braci Męczenników. Na ścianie głównej znajduje się ołtarz Pięciu Pierwszych Braci Polaków zamordowanych w 1003 r., których relikwie przywiezione z Pragi przechowuje się w kościele, w kaplicy Miłosierdzia Bożego. Na ścianach bocznych znajdują się płaskorzeźby: św. Stanisława, św. Maksymiliana Kolbe, ks. Jakubowskiego, św. Wojciecha, św. Andrzeja Boboli i ks. Jerzego Popiełuszki. Na zewnętrznych ścianach świątyni znajdują się płaskorzeźby przedstawiające bohaterów narodowych i sceny z budowy kościoła, w ścianie wschodniej znajdują się witraże z cytatami ośmiu błogosławieństw, na których oparł swe nauczanie Jan Paweł II podczas swojej pielgrzymki do Ojczyzny w 1999 r.;
• Mały kościół - kaplica Nawiedzenia Matki Bożej. Pełni rolę kaplicy nabożeństw codziennych. Jej wystrój zaprojektował prof. Taraszkiewicz z Gdańska. W ołtarzu znajduje się kopia obrazu Maryi z Jasnej Góry, otoczona licznymi wotami, od strony północnej przylega kaplica św. Urszuli Ledóchowskiej wraz z jej relikwiami;
• Krąg północny - łącznik z głównym gmachem kościoła, mieści się w nim kaplica Pamięci, którą tworzą:
  • Kaplica Męczeństwa Bydgoszczy, upamiętniająca martyrologię miasta w latach 1939-1945. Posadzka w kaplicy składa się z kamieni brukowych Starego Rynku z 1939 r., na ścianach wykonano malowidła nawiązujące do męczeństwa mieszkańców Bydgoszczy oraz ślad ręki na murze kościoła jezuickiego autorstwa Kazimierza Gąsiorowskiego z Warszawy,
  • Izba pamięci ks. Jerzego Popiełuszki,
  • Kaplica Nowych Męczenników,
  • Kaplica Papieska,
  • Kaplica Męczenników Naszych Czasów,
  • Izba pamięci ks. prymasa Stefana Wyszyńskiego,
  • Wystawa z czasu budowy kościoła oraz pamiątkami z pobytu Jana Pawła II w Bydgoszczy,
  • Izba pamięci Tadeusza Nowakowskiego;
• Krąg południowy - pomieszczenia katechetyczne oraz socjalne;

Otoczenie świątyni

W otoczeniu kościoła znajdują się:

• pomnik ks. Jerzego Popiełuszki autorstwa Jacka Marka Krzyżyńskiego z Otłoczyna, odsłonięty 19 października 1985 r.,
• figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej odsłonięta 3 maja 1986 r. w miejscu, skąd ks. Jerzy Popiełuszko wyruszył w ostatnią podróż,
• symboliczne kamienie upamiętniające miejsca kaźni Polaków m.in. w Katyniu i na Syberii,
• szaniec z nazwami miejscowości upamiętnionymi walką i męczeństwem Polaków podczas okupacji niemieckiej; od momentu odsłonięcia w dniu 5 września 1969 r. stanowił on tło pomnika Walki i Męczeństwa na Starym Rynku w Bydgoszczy. W sąsiedztwo kościoła został przeniesiony we wrześniu 2007 r. i ustawiony w kręgu,
• głaz z napisem „2000 lat chrześcijaństwa” pochodzący z wystroju ołtarza papieskiego,
• dąb milenijny zasadzony 11 listopada 2000 r. imienia Jana Pawła II, oraz obok dąb prymasa Stefana Wyszyńskiego,
• płaskorzeźby na kościele upamiętniające walkę Polaków o wolność od czasu konfederacji barskiej do powstania warszawskiego,
• spalony pień dębu z kapliczką, który jest symbolem niszczących wojen, bezmyślności i wandalizmu czasów współczesnych.

Dzwony

Na głównej wieży świątyni zawieszone są trzy dzwony wykonane przez ludwisarza Kruszyńskiego z Węgrowa w 1980 r. Na największym z nich, ważącym 1700 kg wyryto napis: "Dzwon ufundowany przez mieszkańców Bydgoszczy dla upamiętnienia męczeńskiej śmierci 40 tysięcy bydgoszczan pomordowanych w latach 1939-1945". Dzwony wciągnięto na wieżę w marcu 1981 roku.

Pamiątkowe drzwi spiżowe

19 października 2009 r. kardynał Józef Glemp poświęcił w kościele pamiątkowe, spiżowe drzwi z wizerunkami z życia i misji ks. Jerzego Popiełuszki. Od strony wewnętrznej przedstawiają m.in. święcenia kapłańskie, kazania głoszone w Warszawie, ostatnią mszę św. w Bydgoszczy, porwanie, katowanie oraz pogrzeb. Z kolei obrazy od strony zewnętrznej zatytułowano "Drogi do wolności 1945-1989". Jedno skrzydło przedstawia historię Kościoła z okresu Polski Ludowej. Drugie - pokazuje najważniejsze wydarzenia PRL.