Ulica Czerniakowska

Przewodnik
Mapa
Atrakcje

”	Ulica Czerniakowska w Warszawie – jedna z głównych ulic w dzielnicy Mokotów w Warszawie, biegnąca od pl. Bernardyńskiego do ul. Ludnej. Wchodzi w skład Wisłostrady (części drogi krajowej nr 7) oraz drogi wojewódzkiej 724.

Czytaj dalej

”

Ulica Czerniakowska w Warszawie – jedna z głównych ulic w dzielnicy Mokotów w Warszawie, biegnąca od pl. Bernardyńskiego do ul. Ludnej. Wchodzi w skład Wisłostrady (części drogi krajowej nr 7) oraz drogi wojewódzkiej 724.

Historia

Ulica Czerniakowska jest ukształtowanym przez stulecia pradawnym szlakiem biegnącym od traktu ujazdowskiego do brodu na Wiśle i wsi Czerniaków. W 1687 roku z fundacji Stanisława Herakliusza Lubomirskiego rozpoczęto budowę kościoła pw. św. Antoniego Padewskiego; sam Lubomirski wystawił sobie w pobliżu świątyni drewniany dwór istniejący do dnia dzisiejszego.

W 1770 Okopy Lubomirskiego odcięły znaczny fragment ulicy, na wysokości Kanału Piaseczyńskiego i dawnej karczmy Wittofa. W okolicy licznie występowały domy drewniane, nakryte naczółkowymi dachami i poprzedzone kolumnowymi gankami, charakterystyczne dla całego Czerniakowa XVIII i XIX wieku. W okolicy wznoszono też magazyny i browary, działały młyn i cegielnia. Jedyna, parterowa kamieniczka murowana wznosiła się na posesji nr 164; do 1944 roku właścicielami kamieniczki i młyna była rodzina Scholtzów.

W okresie Sejmu Czteroletniego przy ulicy Czerniakowskiej w domu pod numerem hipotecznym 3007 należącym do Hugona Kołłątaja obradowała Kuźnica Kołłątajowska.

Większość zabudowy ulicy została zniszczona podczas wielkiej powodzi w 1813 roku; w 1820 roku Okopy Lubomirskiego przesunięto w okolice ul. Podchorążych. W pobliżu utworzono nowe rogatki zwane czerniakowskimi, które znajdowały się przy obecnym skrzyżowaniu ulicy Czerniakowskiej z ulicą Gagarina. Tereny przy zachodniej pierzei ulicy należały do dóbr Wilanów, wsi Czerniaków i Sielce. Po stronie przeciwnej pomiędzy ulicami Łazienkowską i Podchorążych wzniesiono ogromne koszary dla rosyjskich pułków kawalerii: kirasjerów, ułanów i huzarów. Kanał Piaseczyński otoczono wtedy drewnianymi pawilonami koszarowymi, w nim samym urządzając Szkołę Pływania Kawalerii. W okolicy dzisiejszej Stacji Pomp Rzecznych wzniesiono budynek pralni Szpitala Ujazdowskiego; naprzeciwko w 1818 roku wybudowano niewielką kamieniczkę, włączoną potem w obręb zabudowań huzarskich, po wcześniejszym uzupełnieniu o dobudówkę od strony ul. 29 Listopada, zwanej ówcześnie Huzarską.

Obiekty powstałe po 1818 roku w dużej mierze dotrwały do powstania warszawskiego; o ile w okolicach ul. Ludnej dominowała zabudowa murowana, przy początkowym, południowym odcinku Czerniakowskiej do początków wieku XX wznoszono drewniane chałupy i otoczone sadami takież dworki; w końcu XIX wieku największym obiektem był tam wiatrak i spichlerz. Począwszy od lat dwudziestych XIX wieku w rejonie ul. Czerniakowskiej pojawiły się pierwsze duże zakłady pracy: Rządowa Fabryka Machin na Solcu czy Rządowa Fabryka Kobierców i Dywanów z ul. Ludnej. Spowodowało to osiedlanie się w okolicy dużej liczby robotników; apogeum tego zjawiska nastąpiło po wybudowaniu Warsztatów Żeglugi Parowej. Ich właściciel, Andrzej Artur Zamoyski, wykupił szereg parcel pomiędzy ul. Solec (gdzie mieściła się stocznia), Czerniakowską i ul. Rozbrat. Innym dużym zakładem było Towarzystwo Akcyjne Zakładów Przemysłu Budowlanego Fryderyka Martensa i Adolfa Daaba; założone w 1866 roku, w 1914 roku zatrudniało już 600 osób. U zbiegu z ul. Górnośląską pod nr. 177/179 działało Rosyjsko-Włoskie Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Włóknistych dające zatrudnienie blisko 400 paniom (po I wojnie światowej na tym terenie powstała montownia Citroëna).

Rok 1886 przyniósł zakończenie budowy Stacji Pomp Rzecznych Wodociągów Warszawskich pod numerem 124; pompy były tylko częścią wodociągu Williama Heerleina Lindleya i służyły tłoczeniu wody do Stacji Filtrów przy ulicy Koszykowej. Okolicę zasiedlał ówcześnie coraz większy odsetek lumpenproletariatu i robotników; doszły nowe wielkie fabryki – Gazownia Miejska na ul. Ludnej, zakłady metalowe Lilpop, Rau i Loewenstein. W okolicy często odnotowywano przestępstwa, zaś przy sąsiednich ulicach powstały liczne przeludnione koszarowce, zamieszkiwane przez setki robotników. Społeczeństwo zaniepokojone kierunkami rozwoju sytuacji domagało się zmian: w 1862 roku powstał pierwszy dom wzniesiony przez powołaną do życia Spółkę Cywilną Budowy Domów dla Rzemieślników i Robotników. Co zadziwia, ów obiekt zaprojektował architekt Henryk Marconi; oprócz jedno- i dwupokojowych mieszkań znalazło się tam miejsce dla ochronki dla dzieci, izby chorych i żłobka dla najmłodszych. Kolejny taki obiekt powstał jednak dopiero w 1881 roku; być może według zmodyfikowanego projektu Marconiego, na pewno zaś nim inspirowany. Jednak nie był to już ten standard: drzwi do mieszkań wiodły z długich i zwykle mrocznych korytarzy. Obiektów podobnych do 1910 roku wzniesiono przy Czerniakowskiej około dwudziestu; ich fasady zdobił zwykle tandetny, renesansystyczny, wykonany z gipsu wystrój, usuwany nierzadko już przy pierwszym remoncie. Kilka domów otrzymało jednak wykończenie na nieco wyższym poziomie: kamienica pod nr. 208 otrzymała fasady ukształtowane w typie secesji, jednak okolica nie należała do najciekawszych; liczny odsetek mieszkańców dzielnicy żył na granicy totalnej nędzy. Naprzeciw tej sytuacji wyszły liczne instytucje charytatywne: pod nr. 219 działało Towarzystwo Przytułków Noclegowych i Domów Zarobkowych; przytułek dla nieletnich dziewcząt we wsi Czerniaków działał od 1898 roku.

Równocześnie starano się opanować Wisłę, wciąż grożącą powodziami: w okresie 1888-89 częściowo uregulowano koryto, usypano wał ochronny od Czerniakowskiej do ujścia rzeki Wilanówki.

W 1891 roku do Czerniakowa doprowadzono linię Kolejki Wilanowskiej, po tym okresie ulica Czerniakowska weszła w okres rozwoju. Do linii ul. Chełmskiej doprowadzono wodociąg i kanalizację, w 1916 roku Czerniakowska znalazła się wraz z Sielcami i Czerniakowem w granicach Warszawy na całej długości. Po wojnie cała ulica, od Książęcej do pl. Bernardyńskiego, otrzymała linię tramwajową i od 1922 roku Czerniakowską zaczął kursować tramwaj linii 2. Dał się też zauważyć charakterystyczny dla całej dzielnicy odpływ przemysłu na Wolę i Pragę.

Brakło wolnych parcel dających szanse rozbudowy zakładów, niewątpliwym atutem była też doskonale rozwinięta w tych dzielnicach sieć kolei, które ominęły Czerniaków i Powiśle.

Pierwszą jaskółką zmian na lepsze było wzniesienie w końcu lat dwudziestych u zbiegu z ul. Okrąg wielkiego zespołu domów Kooperatywy Banku Handlowego; kolejny dom wzniósł w okolicy dla swych pracowników Bank Polski SA.

Po odzyskaniu niepodległości w dawnych carskich koszarach stacjonował 1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego oraz I Dywizjon artylerii konnej. Nieopodal, u zbiegu z dzisiejszą ul. 29 Listopada pod nr. 153 A Fundusz Kwaterunku Wojskowego wzniósł według projektu Kazimierza Tołłoczki dom dla oficerów.

Liczne były także inwestycje cywilne: pod nr. 128 miasto w latach 1925-1931 wzniosło inspirowany architekturą baroku gmach szkoły w tzw. stylu magistrackim; wybudowano domy mieszkalne dla nauczycieli i pracowników Stacji Pomp Rzecznych. Południowy odcinek ulicy nobilitował Kościół pw. św. Józefa Oblubieńca wzniesiony wraz z klasztorem Nazaretanek, gimnazjum żeńskim i pensjonatem dla uczennic. Częścią kompleksu był również gmach Stowarzyszenia Zakładów Wychowawczych Najświętszej Rodziny z Nazaretu – obiekt wybudowany według projektu Karola Jankowskiego i Franciszka Lilpopa. Wzniesiony w okresie 1924-30 zakład był wzorcową placówką wychowawczą okresu międzywojennego.

Okres późnych lat trzydziestych, bezpośrednio poprzedzających wybuch wojny, przyniósł realizację kilku nowoczesnych domów czynszowych; znalazły też kontynuatorów przemysłowe tradycje ulicy. Od 1930 roku pod nr. 80 działały Zakłady Metalurgiczne L. Kranca i T. Łempickiego; pod numerem 196 uruchomiła produkcję „Kaefka” – Krajowa Fabryka Konserw.

1 września 1939 roku na dachy Czerniakowa spadły pierwsze zrzucone na Warszawę pociski z nalotów bombowych.

Rok 1944 przyniósł ogromne zniszczenia w zabudowie ulicy. Czerniakowska i całe tzw. Powiśle Czerniakowskie stały się miejscem bardzo zaciekłych walk. 18 września cała ulica znalazła się pod kontrolą Niemców. 23 września skapitulował Czerniaków, 27 września – Mokotów. W dniach powstania spłonęła zabudowa północnego odcinka ulicy; również między Stacją Pomp Rzecznych i ul. Bartycką zostały tylko zgliszcza. Po 1946 roku niemal wszystkie uszkodzone domy rozebrano; rozebrano m.in. zabytkowe rogatki czerniakowskie przy skrzyżowaniu z obecną ul. Gagarina, pochodzące z około 1820 roku. Decyzja o utworzeniu Parku Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza (wtedy zwanego Centralnym Parkiem Kultury) w 1952 roku doprowadziła do likwidacji całego odcinka zabudowy, od ówczesnej ul. Gwardzistów (obecnie ul. Wilanowska) do ul. Zagórnej. Nie wskrzeszono z ruin także odcinka od Ludnej do ul. Okrąg.

W 1945 nie przywrócono ruchu tramwajowego, wprowadzając na odcinku od Łazienkowskiej na południe trolejbusy i autobusy. Około 1958 ponownie uruchomiono tramwaje, ale tylko na odcinku od ulicy Gagarina do Powsińskiej.

W latach 1971-1975 wraz z budową Wisłostrady i Trasy Łazienkowskiej zupełnej izolacji uległ północny fragment ulicy; rozebrano wtedy także kilka kamienic i obiektów przemysłowych. Z dawnej zabudowy drewnianej ocalał w okolicy tylko jeden dworek, przy ul. Bernardyńskiej 1; po 1945 roku rozebrano wszystkie pozostałe obiekty tego typu. Zadziwia to tym bardziej, że już przed rokiem 1939 dostrzegano potrzebę ich ochrony; planowano utworzenie skansenu budownictwa drewnianego z Czerniakowa, Sielc czy Podrapcia. Wzniesione przy ulicy w latach siedemdziesiątych osiedla wysokościowców „Czerniakowska Wschodnia” i „Sielce III” rozbiły jej dawny układ urbanistyczny, wykluczając wielkomiejską, szeregową zabudowę pierzei.

Otoczenie

Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego (nr 2/4)
Tablica pamięci żołnierzy Sadyby i Czerniakowa (wewnętrzna strona muru kościoła, nr 2/4)
Oddział ZUS-u (nr 16)
Wydziały gospodarcze Sądów Rejonowego i Okręgowego dla m.st. Warszawy (nr 100)
Stacja Pomp Rzecznych Wodociągów Warszawskich (nr 124)
Siedziba Polskiego Związku Szachowego (nr 126a m. 4)
LXXV Liceum Ogólnokształcące im. Jana III Sobieskiego (nr 128)
Klasztor Sióstr Nazaretanek i kościół św. Józefa Oblubieńca (nr 137)
Katedra Polskokatolicka pw. Św. Ducha u zbiegu Czerniakowskiej i Szwoleżerów
Wydział Stanowisko Dowodzenia Straży Miejskiej (nr 130/132)
Port Czerniakowski przy ul. Zaruskiego
Ławeczka Jana Nowaka Jeziorańskiego (nr 178a)
Park Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza
Pomnik Powstańców Czerniakowa i Żołnierzy I Armii WP
Szpital Kliniczny nr 1 im. prof. Witolda Orłowskiego (nr 231)

Przed wojną przy Czerniakowskiej znajdował się dom pracowników Stacji Pomp Rzecznych; dziś nie istnieje. Zaś przy Czerniakowskiej 160/162 mieściły się, także współcześnie nieistniejące, Warsztaty Żeglugi Parowej.

Ciekawostki

Ulica Czerniakowska kilkakrotnie występuje w piosenkach Stanisława Grzesiuka, m.in. w utworach: Czarna Mańka, Grunt to rodzinka, Zabawa na Czerniakowskiej.
Na rogu Czerniakowskiej i Chełmskiej znajduje się najstarsza warszawska kładka dla pieszych. Kładka przeszła gruntowny remont w 2000 roku, podczas którego została podwyższona o kilka metrów. Z poprzedniej konstrukcji zachował się jedynie betonowy cokół podpierający przęsła rozpięte nad ulicą.
We wschodnim rejonie ulicy Czerniakowskiej, na wysokości ulicy Nehru usytuowane jest sztuczne wzniesienie, nazywane przez lokalnych mieszkańców „górą PW”, lub „zwałką”. Wzniesienie zostało usypane w okresie powojennym z gruzów zburzonej w czasie II wojny światowej Warszawy. Na szczycie umieszczono duże, stylizowane litery „PW”, symbol Polski Walczącej. Wzniesienie podlega stałej erozji i osypywaniu; w 1999 roku przeprowadzono jej pierwszą konserwację polegającą na utwardzeniu zboczy i odnowieniu liter na szczycie. Wykonano wówczas również schody prowadzące na szczyt, czyniąc ze wzniesienia atrakcyjny punkt obserwacyjny i wycieczkowy.