Ulica Grochowska

Ulica Grochowska – jedna z głównych ulic warszawskiej Pragi-Południe. Ulica Grochowska liczy ok. 5,2 km.

Ulica Grochowska – jedna z głównych ulic warszawskiej Pragi-Południe. Ulica Grochowska liczy ok. 5,2 km.

Historia

Ulica Grochowska powstało jako droga wiodąca do Brześcia, przekształcona w początkach XIX wieku w brukowany trakt. Jego budowę ukończono w roku 1823, co upamiętnia żeliwny obelisk ustawiony w okolicy ul. Siennickiej; inicjatorem ustawienia monumentu był Stanisław Staszic. Żeliwny obelisk nazwano Pomnikiem Budowy Szosy Brzeskiej; zdobiące go płaskorzeźby zaprojektował Paweł Maliński. Na bokach pomnika widnieje data budowy, odległość (OD WARSZAWY STAY CLXXVIII), oraz medalion z tytułem Aleksandra I, usunięty po roku 1915, znajdujący się obecnie w Orońsku koło Radomia, w kaplicy pałacowej majątku należącego niegdyś do Franciszka Christianiego, budowniczego traktu.

Kolejne przedstawienia ukazują zamek w Brześciu, Siedlce z ratuszem, sceny z budowy traktu oraz panoramę Warszawy. Zaginęła niestety tablica z roku 1935, umieszczona niegdyś na pomniku a upamiętniająca renowację granitowej nawierzchni po 112 latach używania.

W pierwszej połowie XIX wieku zabudowę ulicy stanowiły drewniane chałupy, domy, dworki i pałacyki; do najwcześniej wzniesionych należał zapewne murowany dwór między dzisiejszymi ulicami Nasielską i Wspólna Droga; wzniesiono go może jeszcze u schyłku XVIII wieku. Równie wiekowy jest zachowany do dziś dworek pod nr. 64/66, który wzniósł tu dla siebie prymas Michał Poniatowski. Bliższy rogatkom i wsi Kamionek końcowy odcinek ulicy miał wówczas wyłącznie drewnianą zabudowę; najwcześniejszym na nim świadectwem działalności człowieka jest Cmentarz Kamionkowski, czynny od końca XIII wieku. W roku 1656 ogień strawił stojący niegdyś w sąsiedztwie cmentarza kościół pw. św. Stanisława Biskupa; sam cmentarz był czynny do roku 1887. Kolejny cmentarz dawnego Kamionka należał do staroobrzędowców; powstał w pierwszym dwudziestopięcioleciu XIX wieku. Pomniki w formie piaskowcowych trumien na katafalkach po roku 1960 przeniesiono na Cmentarz prawosławny na Woli, nie odtwarzając niestety ich pierwotnej formy.

Od roku 1850 przy Trakcie Moskiewim jak ówcześnie zwano Grochowską pojawiły się pierwsze zakłady wytwórcze: od roku 1852 Jan Hoch "we wsi Grochowie" wytwarzał świece i mydło, nieopodal działała garbarnia niejakiego Jeromina. Niewielka fabryka mydła Franciszka Mätza działała od roku 1887 pod dzisiejszym nr. 212; kolejnym reprezentantem tej branży był Mosze Wysocki, prowadzący wytwórnię w okolicy dzisiejszego Ronda Wiatraczna.

Jednym z największych zakładów była działająca u zbiegu z ul. Terespolską wytwórnia Towarzystwa Akcyjnego Fabryki Wstążek Gumowychi Taśm wybudowana w roku 1886 przez Ryszarda Zieglera i J. Jägera.

Rok 1891 przyniósł przyłączenie do Warszawy fragmentu Grochowskiej między ulicami Lubelską i Podskarbińską; usypano nowy wał i nowe rogatki miasta. W latach 1899-00 według projektu Władimira Pokorowskiego wzniesiono zabudowania Instytutu Weterynaryjnego; lokalizację tę uzasadniało istnienie targu na bydło w miejscu dzisiejszego Parku im. Obwodu Praga Armii Krajowej. 4 stycznia 1901 roku Grochowską pojechała po raz pierwszy Kolej Jabłonowska.

Na przełomie stuleci powstały murowane domy mieszkalne przy "miejskim" odcinku ulicy; dopiero po roku 1910 pierwsze kamienice czynszowe, zachowane w większości do dziś. Ich budowa zbiegła się w czasie z drugim etapem rozwoju przemysłu w dzielnicy; od roku 1911 przy Grochowskiej działał znany zakład elektrotechniczny "Bracia Borkowscy", Fabryka Elektrotechniczna B. Petscha, wykupiona później przez Ministerstwo Poczt i Telegrafów oraz Wytwórnia Sprzętu Spawalniczego "Perun" S. A., powstała z połączenia francuskiej firmy "L'air Liqide" z Towarzystwem Akcyjnym Fabryk Tlenu i Aparatów "Perun" z Petersburga.

W roku 1916 do Warszawy włączono Grochów wraz z dalszym odcinkiem traktu do Brześcia, poza linią ulicy Podskarbińskiej; w związku z tym dzisiejsza ul. Płowiecka pewien czas nosiła miano Grochowskiej. W roku 1925 na pętlę na Gocławku wjechał pierwszy tramwaj linii 24.

Lata dwudzieste przyniosły niewiele nowych budynków mieszkalnych; w roku 1929 według konceptu Konstantego Sylwina Jakimowicza rozpoczęła się budowa kościoła pw. Matki Boskiej Zwycięskiej. Kościół wzniesiony na terenie dawnego cmentarza jest tylko dwa lata starszy od kolejnej grochowskiej świątyni – kościoła pw. Najczystszego Serca Maryi.

Po tym okresie nadeszła kolejna faza rozwoju przemysłu; na Kamionku zaczęły działalność kolejne zakłady: Fabryka Aparatów Optycznych i Precyzyjnych H. Kolberga, Państwowe Zakłady Tele – i Radiotechniczne, oraz Towarzystwo Budowy Motorów "Perkun" pod nr. 309/313.

Niezwykłe ożywienie budowlane nadeszło po roku 1933; powstało wtedy do wybuchu wojny kilkadziesiąt domów w wysokości od dwóch do pięciu pięter. Standard tych domów był przeciętny; na pewno niższy od zabudowywanej wtedy Puławskiej, ale nie niższy niż przy Górczewskiej czy Wolskiej.

W latach 1934-35 Grochowska otrzymała nowy granitowy bruk; jednocześnie przygotowywano się do poszerzenia ulicy. W roku 1937 odwrócono numerację; dawny nr. 1 przy ul. Lubelskiej otrzymał teraz nr. 354. Wybuch wojny przerwał te prace; poszerzanie ulicy kontynuowali jednak hitlerowcy, widząc strategiczne znaczenie wylotowej trasy. W okresie okupacji zniszczeniu uległy niemal wszystkie zabudowania przemysłowe; zabudowa mieszkaniowa w większości ocalała. w roku 1953 skasowano wąskotorową kolejkę do Karczewa; część pustych placów zabudowano nowymi budynkami już w latach pięćdziesiątych. W roku 1960 poszerzono jezdnię do dzisiejszej szerokości; jednocześnie zalano asfaltem bruk, dobrze zachowany mimo wojny i upływu czasu.

Zabudowań Grochowskiej nie ominęły rozbiórki: zburzony zosatał dobrze zachowany dwór pod nr. 168, liczący wtedy około 160 lat. Po roku 1960 zburzono niemal wszystkie zabudowania drewniane; kolejne domy rozebrano po roku 2005, szereg kolejnych, już wysiedlonych, oczekuje na prawdopodobną rozbiórkę.

Otoczenie

Wzdłuż ulicy Grochowskiej znajdują się zabytki przyrodnicze i architektoniczne:

• Park im. "Obwodu Praga Armii Krajowej" (ul. Grochowska/ ul. Podskarbińska)

Park położony jest między ulicami: Grochowską, Podskarbińską, Kobielską i Weterynaryjną. Po II wojnie światowej aż do 2005 r. park nosił nazwę: Hanki Sawickiej, w 2005 r. otrzymał współczesna nazwę. W początku września 2006 r. park po rocznej renowacji został ponownie otwarty dla mieszkańców, przybył nowoczesny plac zabaw i fontanna.

• Park im. płk. Jana Szypowskiego "Leśnika"

Park położony jest w okolicach Dworku Grochowskiego, na terenie zieleńca znajduje się ośrodek sportowy TKKF, ogród jordanowski oraz plac zabaw. Od końca lat 50. XX wieku park nosił nazwę: 13 września 1944, następnie od roku 1990: Piotra Wierzbickiego, w 2005 r. na wniosek Rady Dzielnicy park nazwano: Jana Szypowskiego "Leśnika". Jerzy Wierzbicki tak opisywał park:

" W starym parku otaczającym dworek subtelne i wyczulone ucho jest jeszcze zdolne usłyszeć śpiew tamtych dni i rżenie koni, a badawcze oko wyłowi z porannej mgły wyłaniające się, pochylone szeregi bohaterskiego 4 pułku piechoty"

• Dworek Grochowski (ul. Grochowska 64)

Według legendy dworek został wybudowany z inicjatywy prymasa Michała Poniatowskiego, podczas bitwy grochowskiej był kwaterą Józefa Chłopickiego. Historycy jednak wskazują datę powstania dworku na lata 1835-1840, więc po powstaniu listopadowym. W 1915 r. w dworku działała polska szkoła, w której uczyła i swe wiersze pisała Pola Gojawiczyńska. W 1924 r. dworek kupił i gruntownie wyremontował Andrzej Wierzbicki. Dziś w dworku działa szkoła muzyczna.

• Cmentarz Kamionkowski (ul. Grochowska 365)

Cmentarz Kamionkowski znajduje się na terenie konkatedry Matki Bożej Zwycięskiej. Cmentarz czynny był od XVI do XIX wieku, później pochówków dokonywano na Cmentarzu Bródnowskim. Na cmentarzu znajduje się symboliczny nagrobek Jakuba Jasińskiego.

• Pomnik Budowy Szosy Brzeskiej, ul. Grochowska

Pomnik odsłonięty 21 maja 1825 z inicjatywy Stanisława Staszica powstał w celu upamiętnienia faktu zbudowania szosy z Warszawy do Brześcia (dzisiejszej ulicy Grochowskiej).

Ponadto przy Grochowskiej znajdują się:

• Grochowska 171 – Miejski Urząd Pracy w Warszawie.
• Grochowska 207 – „Uniwersam Grochów” – Dom handlowy WSS Społem.
• Grochowska 272 – budynek dawnego Wydziału Weterynaryjnego SGGW.
• Grochowska 274 – Urząd Dzielnicy Praga Południe.
• Grochowska 284/286 – Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej (budynek B).
• Grochowska 301/305 – Fabryka Sprzętu Spawalniczego „Perun”.
• Grochowska 306/310 – Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego "PZL Warszawa II"
• Grochowska 346/348 – LXXII Liceum Ogólnokształcące im. Jakuba Jasińskiego w Warszawie.
• Grochowska 365 – Konkatedra Warszawsko-Praska Matki Bożej Zwycięskiej.

Komunikacja

4 stycznia 1901 wzdłuż całej długości ulicy Grochowskiej uruchomiono Warszawską Kolej Dojazdową Jabłonowską, parową kolej wąskotorową o rozstawie torów 800 mm, łączącą Jabłonnę z Wawrem, wtedy to otwarto dwie stacje przy Grochowskiej: Rogatki Moskiewskie i Grochów. W lipcu 1915 r. wojska rosyjskie wysadziły w powietrze stacje Rogatki Moskiewskie, od 1916 r. działała ona w Rogatce Grochowskiej, pod nazwą Kamionek. W 1925 r. po uruchomieniu wzdłuż ulicy linii tramwajowej, zaczęto podejmować kroki ku likwidacji kolejki. 7 września 1939 linie kolejki z powodu działań wojennych zawieszono, a następnie reaktywowano miesiąc później. W 1942 r. otrzymała ona nową nazwę: Warschauer Eisenbahnen Ost. Powstanie warszawskie ponownie uniemożliwiło kursowanie linii. Kolej Jabłonowska jako przedsiębiorstwo państwowe odrodziła się w 1945 r. Ostatni raz Kolej Jabłonowska wyjechała na tory przy Grochowskiej: 31 stycznia 1956. Od 1925 r. wzdłuż ulicy Grochowskiej biegnie trasa tramwajowa, kursują nią obecnie tramwaje linii: 3, 8, 9, 24, 28 i 47. Ulicą kursuje też wiele linii autobusowych, łączących Pragę ze Śródmieściem, Wolą, Rembertowem i Wawrem.Są to: 115, 123, 125, 135, 137, 141, 142, 145, 148, 173, 183, 311, 315, 515, 521, 702, 704, 720, 722, N02, N21, N24, N71.

Nawiązania w kulturze

Park Obwodu Praga AK zlokalizowany przy ul. Grochowskiej został umiejscowiony w piosence Wilków - Na zawsze i na wieczność. O wydarzeniach na Grochowskiej opowiada utwór Boczna nagrany przez Pablopavo i Praczasa, wydany na płycie Głodne kawałki.